img134

196

ni¹, którą można uznać za przedstawienie Lokiego, trzymającego gałązkę jemioły². Inny brakteat (Faxe), pozornie bliźniaczo podobny, przedstawia tę zdawałoby się niewinną gałązkę tkwiącą już w ciele centralnie umieszczonej postaci (K. Hauck 1978, 365). Trudno nie zgodzić się z Karlem Hauckiem i nie dostrzec w tych przedstawieniach odniesień do sceny śmierci Baldra³. Świadczy to o istnieniu tego mitu już w czasach wędrówek ludów.

8.1. Baldr

Baldr był synem Ody na i Frigg. Snorri (Gylf 22) przedstawia go następująco: „Drugim z synów Odyna [jako pierwszego Snorri opisuje Thora] jest Baldr, o nim można powiedzieć tylko samo dobro, jest najlepszy i wszyscy go wychwalają. Ma wygląd tak piękny i jaśniejący, że aż lśni od niego; istnieje pewien kwiat tak biały, że porównywany jest do rzęs Baldra - jest on najbielszy ze wszystkich kwiatów; wedle tego możesz wyobrazić sobie - powiada Snorri - jego piękno, podobnie jak piękno jego włosów i ciała”. Wspomniany przez Snor-riego kwiat to najprawdopodobniej polny rumianek, zwany po szwedzku bal-dersbra⁴. Zalety Baldra nie ograniczały się do jego wyglądu. „Jest on najmądrzejszy z Asów, potrafi najpiękniej mówić i jest najbardziej wspaniałomyślny; lecz taka tkwi w nim natura, że nic z jego wyroków nie zostaje wypełnione. Mieszka we włości, która nazywa się Breidablik („daleko jaśniejąca”), która położona jest w niebiosach, w miejscu tym nie ma nic nieczystego”. Snorri cytuje tu za Grimnismal (12) opis jego siedziby:

Breidablik się zowie. Baldr nią włada.

Tam wzniósł swoje sale,

A w tym kraju, rozpostartym szeroko

Nie znajdziesz ni znaku zła (faesta feiknstafi).

Baldr był więc najlepszym i najpiękniejszym z Asów⁵. Natrętne wręcz podkreślanie jasności i świetlistości tak jego osoby, jak i siedziby skłaniają, by za prawdziwą uznać etymologię jego imienia wywodzoną od i.e. *bhel (por. polskie biel, biały). Problem w tym, że możliwe są i inne, według których słowo baldr oznaczałoby władcę, „pana”, albo dla odmiany „butnego, dzielnego” lub „silnego” wojownika (J. de Vries 1962, 24). Dla każdej z tych możliwości znaleźć można oparcie w jakiejś wersji lub fragmencie mitu. Żoną Baldra w jego islandzkiej wersji jest Nanna Nepsdottir⁶, z którą miał syna Forsetiego (Gylf. 32, Skaldskap. 5 i 19). Postać Forsetiego, poświadczona już w VIII wieku, jest zresztą kolejnym świadectwem dawności mitu Baldra i jego bohaterów. Co więcej, Forseti, przedstawiany jako idealny sędzia, spełnia skutecznie tę samą funkcję, którą mit przypisuje jego ojcu (Gylf. 32). Potrafi bowiem najlepiej wydawać mądre i sprawiedliwe wyroki, lecz w odróżnieniu od wyroków Baldra są one wprowadzane w czyn (G. Dumezil 1959, 94).

Baldr posiadał statek Hringhomi („statek z kręgiem na stewie”), w którym został pochowany. Był to największy z okrętów istniejących w świecie bogów (Gylf 49, Skaldskap. 5). Poświadczony w etymologii jego nazwy tajemniczy krąg interpretowany jest jako symbol słońca⁷. Baldr był też właścicielem bransolety Draupnir. Choć mit o otrzymaniu przez bogów ich najważniejszych atrybutów z rąk Karłów przypisuje jej posiadanie od samego początku Ody nowi, to warto tu zauważyć, że klejnot ten należał raczej do Baldra, nazywanego kennin-giem „posiadacz Draupnira”, (eigandi Draupna, Skaldskap. 5). Już zresztą na złotych brakteatach postać interpretowana jako Baldr trzyma w dłoni bransoletę. A ważny epizod z jego pogrzebu świadczy wyraźnie, że to on był pierwotnym posiadaczem Draupnira, a dopiero potem otrzymał go Odyn.

Bratem i sprawcą śmierci Baldra, w islandzkiej wersji mimowolnym, był Hódr. Jego imię oznacza wojownika (J. de Vries 1962, 378-379). Hódr był synem Odyna (Skaldskap. 13), nie wiemy jednak, czyjego matką była Frigg. Jeśli

1

   Naśladuje ona rzymskie wyobrażenia Victorii wręczającej zwycięzcy laurowy wieniec, pojawiające się na przedstawieniach, stanowiących ikonograficzny wzorzec dla tego typu brakteatów, por. K. Hauck 1978, 394; K. Hauck 1974, 92-159. Jak zawsze w przypadku złotych brakteatów, ich wzorów należy szukać w ikonografii rzymskiej, głównie na monetach i medalionach.

2

   Tak K. Hauck 1972, 54. Według innej interpretacji jest to jednak bogini Hel, tak R. Simek 1995,58.

3

   Inaczej A. Huldg&rd 2001, 590, wskazujący na możliwość ich powiązania z mitem o Wolun-dzie.

4

   Według B.-M. Nasstróm (2001, 100) Matricinia perforata, według J. de Vriesa (1957, 231) chrysantemum leucanthemum.

5

   Choć, jak zobaczymy, pewne jego cechy skłaniały badaczy, by go zaliczyć do Wanów.

6

   Etymologia imienia Nanny pozostaje niejasna (od dziecinnego nanna, mama? od germ. *nanth, śmiała?), patrz: J. de Vries 1957, 222, R. Simek 1995, 287; B-M. Nasstróm 2001, 174.

7

   Jest to motyw ikonograficzny posiadający długą tradycję sięgającą epoki brązu, jest to jednak tradycja związana z bóstwami płodności (jak Frej i jego statek Skidbladnir), do których wszakże Baldr w pewnym stopniu nawiązuje, por. R. Simek 1995, 197, tam literatura.