IMGP9466

144 Argonauci Zachodniego Pacyfiku

jest źródłem poczucia dumy. Co więcej, sława wynikająca ze zdobycia przez jednostkę szczególnie pięknego klejnotu Kula, spływa na całą społeczność, z której ona pochodzi.

Wszystkie dotychczas wymienione reguły — jeśli spojrzymy na nie z punktu widzenia jednostki — ograniczają zakres społeczny i kierunek transakcji, jak i okres posiadania przedmiotów. Natomiast z punktu widzenia całościowego efektu — wyznaczają one ogólny zarys Kula, nadając jej charakter podwójnie zamkniętego kręgu. Obecnie należałoby powiedzieć parę słów o naturze każdej indywidualnej transakcji, biorąc pod uwagę jej techniczno-handlową stronę. Tu również obowiązują ściśle określone reguły.

Główna zasada regulująca wymianę Kula polega na tym, że złożony ceremonialny dar po upływie pewnego czasu musi zostać odwzajemniony darem o równej wartości, co zazwyczaj następuje w ciągu kilku godzin czy nawet minut, czasami jednak przerwa przeciąga się do roku lub dłużej¹, nigdy nie może to być wymiana bezpośrednio z rąk do rąk, z dyskusjami na temat wartości obu przedmiotów, wzajemnymi targami i kalkulacjami. "W transakcjach Kula zasada przyzwoitości i uczciwości jest ściśle przestrzegana i bardzo ceniona. Tubylcy wyraźnie odróżniają Kula od zwykłego handlu wymiennego, który szeroko praktykują i mają o nim określone wyobrażenie, a także ustalony termin na jego określenie — gimwali w języku kiriwińskini. Często gdy krytykują niewłaściwy, zbyt pobieżny i nieuczciwy sposób prowadzenia wymiany Kula, mówią „prowadzi Kula tak jakby to była gimwali

Druga bardzo ważna zasada polega na tym, że ustalenie wartości przeciwdaru pozostawia się uznaniu odwzajemniającego się i nie może on być żadnymi środkami zmuszony do rewanżu. Od partnera, który otrzymał dar Kula, oczekuje się, że odpłaci się jego pełnym równoważnikiem, to znaczy, że za dobry naszyjnik ofiaruje równie wartościowy naramiennik i vice ver$a. Za piękny klejnot trzeba zrewanżować się innym, o takiej samej wartości, a nie kilkoma mniejszymi, chociaż dopuszczalne jest złożenie tymczasowych mniejszych darów, aby wypełnić nimi czas, dopóki nie nastąpi właściwa odpłata.

Jeśli przedmiot złożony jako przeciwdar nie stanowi ekwiwalentu, otrzymujący będzie zawiedziony, a nawet zagniewany, ale nie ma prawa domagać się rekompensaty, czy zmusić partnera do niej lub ostatecznie zakończyć z nim dalszą wymianę. Jakie więc czynniki sprawiają, że partnerzy podporządkowują się regułom wymiany? Dochodzimy tutaj do bardzo ważnej cechy postawy tubylców wobec bogactwa i wartości. Wielkie nieporozumienie polegające na przypisywaniu dzikiemu czysto ekonomicznego charakteru mogłoby nas doprowadzić do zupełnie fałszywego wniosku, że: „Pasja zdobywania, niechęć do utraty czy odstąpienia czegokolwiek jest podstawowym i najpierwotniejszym elementem postawy człowieka wobec bogactw. U człowieka prymitywnego ta bardzo pierwotna cecha występuje W najprostszej i najczystszej formie. „Zagarniaj i nie wypuszczaj z ręki” — oto przewodnia zasada w życiu”⁶. Zasadniczy błąd takiego rozumowania polega na fałszywym założeniu, że człowiek pierwotny w postaci, jaką reprezentuje dzisiejszy dziki — nie jest uwikłany, przynajmniej w zakresie spraw ekonomicznych, w żadne konwencje i ograniczenie społeczne. W rzeczywistości sprawa przed-

⁶ Nie jest to bynajmniej zmyśloną konstrukcja odzwierciedlająca te błędne opinie, mógłbym bowiem podać na to szereg przykładów. Chwilowo jednak nie zajmuję się krytyką istniejących teorii gospodarki pierwotnej, a ponadto nie chcę przeciążać tego rozdziału cytatami.

Raz jeszcze wypada nam przypomnieć, że nasza wiedza w zakresie teorii oraz praktyki gospodarki ludów mniej' zaawansowanych bardzo się zwiększyła od czasu, gdy pisane były te słowa. Dziś cała ta polemika jest nieaktualna [przyp. A. W.].

Aby uchronić się przed zarzutem, że jestem niekonsekwentny i że sam posługuję się słowem „ceremonialny” w mało sprecyzowanym znaczeniu, spróbuję" je zwięźle zdefiniować. Czynność będę nazywać ceremonialną lub obrzędową, o ile jest: 1) publiczna, 2) przy wykonywaniu jej zachowane są określone formalności, Z) zawarte są w niej pewne treści społeczne, religijne i magiczne oraz pociąga za sobą pewne zobowiązania. ’