IMGP9620

lega ogólhym prawom,, jak Uczył Marks? Czy podlega prawom, ale szczególnym. własnym? Czy też żadnym prawom nie podlega? —. Wszakże bez rozstrzygania tych trudnych zagadnień można ustalić niejedną właściwość cywilizacji. .

,-. I%EULT_URA

BEia

więc formacją obiektywną,, częściowo materialną* należącą do zewnętrznego świata. Natomiast. kulturę, -przeciwnie,, rozumiemy jako stan subiektywny, psychiczny, jWewnętrzny,- indywidu liny, dla, każdego., różny;; choći. wielorako podobny u różnych ludzi,-zwłaszcza żyjących jednocześnie i blisko siebie. Wedle sformułowania; znanego słownika filozoficznego;: jest to właściwość osoby .wykształconej, która przez to < wykształcenie rozwinęła swój smak, zmysł krytyczny i sąd”>

K\dturaiWęiile'0b^l^^bg0b^^si^ą^Jeś^'»w^^żą;.postocią ludzkiego bytowania” („hohere .Seins w e i s e des Menschen"). Jest’ opanowaniem przede 'wszystkim własnej natury,: jak to można' czytać -jużnp. u Woltera. T^ędlęl^gielskiego}.^^    wysubtelni/^ięm .ućzuć, Tay^ii\ smaków,

'Wanięri.WszakżęiwysUbtelhiemem7—.całościowym, a nie tylko poszczególnych funkcji umysłowych, pamięci, wyobraźni czy zdolności rozumowania. Webstera angielski słownik synonimów podaję-.jako. synonimy kultury: rejinement, trairung, education i doda„we wszystkich tych terminach kultura, jest- zawsze mało jokteśloną (óaguę)”. Mathew- Arnold; określał kulturę-jako-dążenie',dośidoskoTiałości {ł869)^-,wszakże^dążenie to.rgdyby. nawet było powszechne, zatrzymuje sj“<|u różnych ludzi na bardzo różnym ^poziomie..

■ Istotne- jest-ifoidudzie jednego cżasu iękraju żyją w tej samej ęyjjrdiząćji, ale każdy ma s^oją? kulturę, wyższą lub niższą.-Cywilizacja jest wytwo-rem ludzi posiadających kulturę, ale jest też glebą, na której wytwarza ,si|;id,^^a:kultura. A inna rzeczK<że?kultura m^że się (też^pojawići-na pustyiii, a meiffilko w c^ilizpwanym/ptpiaseniu..'

Kultura jest nadbudową fldcl-pierwotną naturą ęzłowiękaj nadbudową różnej, wysokości. Jest nadbudową -d^chojbą;}^!® do . jej :fuxikcji_;należy ^! też utrzymamę ciałaima pewnym; poaonue.rŃie jest-.feafne_;. przeciwstawianie kulturze .cywilizacji w tym sensie, że;kultura*-jest-psychiczna, a cywilizacja -rr fizyczna;>.cyOTilizacj^raą>Tbo^em^skłądniM^duchbwej a istnieje?też’ kultura fizyczna, która., jest^dbałością -psychiki, o; piało.: .

• I Kulturg. określąriój obrazoy?^ ale trafnie, - jako bogactwo duchowe ;człc|g; wieka, jpąul Valśry słusznie przetąwstavńal i^bl^zpśóhoweji, zunif ormowa-

wąsko, ćy^lizacjębkreślał

%5Q:

jako mechaniczną, a kulturą jako twórczą; nawet wysoka kultura może nie być twórcza. A tylko w niektórych okresach cywilizacja zostaje opanowana przez technikę. Wtedy i tylko wtedy można się obawiać, że kultura jest zagrożona przez cywilizację. Zgodnie z przyjętą tu koncepcją, można używać nazwy „kultura” w sensie zbiorowym: kultury wspólnej pewnej epoce, •krajowi, grupie społecznej'. -

-Cywilizacje i kultura (także w tym zbiorowym jej rozumieniu) zaczynają się i kończą. Szczególnie końce cywilizacji i kultury-są przejmujące: dobrze znane są wypadki obniżania się i znikania wysokich nawet kultur, stopniowego; albo też gwałtownego ich końca: Kulturalni - ludzie w nier pomyślnych warunkach wymierają, kultura ich zanika. A za zanikiem kultury idzie zanik cywilizacji: jej; wytwory stają się stopniowo bezużyteczne, niepotrzebnej w końcu niezrozumiałe. Giną pod nowymi warstwami ziemi. W warstwach tych niekiedy kryją się liczne nawarstwienia stopniowo powstałych i zniszczałyćh' cywilizacji. Aż je kiedyś wykryją, odnajdą, wykopią, do muzeów przeniosą archeologowie późniejszych czasów.

Jak już było powiedziane, jedne języki upodobały sobie - wyraz „cywi-•_ łiżąeja”, inne —• „kultura”. W, swym-słownictwie Francja i . (poniekąd) Anglia dały przewagę „cywilizacji”, a Niemcy— „kulturze”. Można przypuszczać, że gdyby Buckie był Niemcem, zatytułowałby’swą książkę „Historia kultury w Anglii", a gdyby Burckhardt pisał po francusku, to swoje ¹ dzieło nazwałby jSCywilizacją odrodzenia we - Włoszech”. A wydaje się, że ńajzgodniejszy z treścią byłby w tym wypadku tytuł >,Kultura i cywilizacja odrodzenia we Włoszech”;- W Polsce przedwojennej oba terminy miały równą pozycję.- Natomiast w powojennej „cywilizacja” wspominana jest rzadziej, a „kultura" jest na wszystkich ustach i szpaltach. W wielu wypadkach zgodnie z tu proponowanym użyciem wyrazu; jednak nie zawsze.

„Ministerstwo'kultury” jak najsłuszniej (i zgodnie z mniejszą propozycją) tak się nazywa; gdyby było ministerstwem cywilizacji,-musiałoby swymi agendami'objąć lotnictwo czy budowanie: autostrad, gdyż są one niewątpliwie składnikami cywilizacji; ministerstwa kultury zadaniem -jest zaś podnoszenie kultury obywateli, które usiłuje wypełnić in.in. przez popieranie odpowiednich widowisk, pokazów, lektur, przez pielęgnowanie ;dobrej literatury czy malarstwa

• Podobnie jest z „domami kultury^Yz'„referatami kulturalno-oświatowymi”-; słusznie noszą swą nazwę, bo są przecież na: tp,^; by podnosić-kulturę osobistą ludzi; to znaczy: kulturę :strtćto sensu. „Kultura’ literacka”, czy „kultura słowa” — jest rzeczywiście kulturą, a nie cywilizacją, jest kulturą jednostek; ci, co mają kulturę tę na sercu, myślą o tym, by była udziałem możliwie wielu ludzi. To samo dotyczy „polityki kulturalnej”; oznacza ona

151