IMG 89 thumb

Rozdział 4

w Ośrodku dla Młodocianych Przestępców - do ostatecznego zerwania z matką.

Opisany kościec fabularny znajduje konsekwentne dopełnienie w przedstawionej w filmie wizji świata. Chodzi nie tylko o to, że Antoine czuje się odrzucony przez matkę, ale o to, że ukazana w Czterystu batach rzeczywistość nie daje mu szans na prawidłowy rozwoj. Innymi słowy - mówiąc językiem Freuda - nie może się zrealizować optymalny wariant scenariusza historii Edypa, zgodnie z którym syn - znalazłszy wcześniej porozumienie z matką - potrafi się z nią rozdzielić, identyfikując się z ojcem, dostarczając)™ mu wypracowanych przez kulturę sposobów funkcjonowania w społeczeństwie. Antoine ani nie znajduje porozumienia z matką, ani nie dostrzega wokół siebie choćby śladu męskiego autorytetu. Nie dostarcza mu go ojciec (co powtarza się w rodzinie Rene); karykaturą postaci „rozumiejącego ojca” jest też każdy z wychowawców, z nauczycielem francuskiego na czele.

no

Skoro bohater nie widzi przed sobą szans rozwoju w ramach jakiegokolwiek scenariusza realistycznego, próbuje ich szukać w scenariuszu fantazmatycznym. Annę Gillain, za pośrednictwem szeregu szczegółowych analiz, pokazuje przekonująco, jak ów fantazmatyczny scenariusz ujawnia nostalgiczne pragnienie połączenia się z figurą matki wyobrażonej, co łączy się z całym ciągiem przypuszczeń i hipotez na temat matki realnej. W ujęciu autorki, reprezentantem przestrzeni takiej „wyobrażonej matki”, która chroni, żywi i zapewnia poczucie bezpieczeństwa - staje się w filmie Paryż. W niezapomnianej scenie nocnego błądzenia po mieś-cośri Tni™³⁰    S'^aC^^{W n}‘^e°becnej, wymarzonej kobie-

sama go zaczepia (w szarym świecie Czte-

Jeanne Mor^Sa⁰- ^    ^ ^poriczoch' ^sP^oty^ka

_o„___v*» 3/-di yul 5

rysiu batów to mignięcie słynnej już wówczas aktorki sprawia istotnie wrażenie, jakby to jakaś bogini zstąpiła na chwilę z nieba), natychmiast jednak - rzecz jasna - odsunięty zostaje przez obcego mężczyznę, wreszcie wypija mleko ze skradzionej sprzed mleczarni butelki, co jest - w całym tym szeregu - symbolem najoczywistszym.    'II

Innych przykładów dostarczają sekwencje komisariatu i Ośrodka Obserwacji Kiedy na komisariacie budzi Antoine’a nadjeżdżający nocą samochód, scena ta rymuje się z analogiczną wcześniejszą, w której chłopiec był świadkiem późnego powrotu matki do domu. Tym razem jednak na komisariat przywiezione zostały trzy prostytutki. W prowadzono je do celi, w której zamknięty był dotąd Antoine, jego zaś umieszczono w sąsiedniej. Jedna z prosty-

tutek mówi: - Widziałam jeden komisariat na filmie, byl znacznie czystszy. Druga: - Ja już widziałam brudniejsze. Trzecia: - A j_a weselsze. To jest oczywiście dialog jak z bajki, choćby tej o Królewnie Śnieżce i siedmiu krasnoludkach; Truffaut potwierdzał, że tym się inspirował. Dodajmy niesamowitą scenę, otwierającą sekwencję Ośrodka Obserwacji Młodych Przestępców. Kiedy młodzi pensjonariusze Ośrodka wychodzą z domu i zaczynają bawić się w ogrodzie, dozorca prowadzi trzy małe, pięcioletnie może dziewczynki i zamyka je w klatce. Później ten obraz powraca raz jeszcze, kiedy zamknięte w klatce dziewczynki przyglądają się milcząco młodym więźniom.

Annę Gillain komentuje ten ciąg obrazów:

Obraz trzech dziewczynek zamkniętych w klatce odsyła do obrazu trzech prostytutek w zakratowanej celi. Ten łańcuch znaczeń odnosi się bezpośrednio do ainbiwalencji uczuć Antoine’a wobec matki. Hałas silnika mówi, że ona jest kurwą; trzy prostytutki podpowiadają, że jest czarodziejką; obraz małych dziewczynek dodaje inne przypuszczenie: że, jak jej syn, jest uwięzionym dzieckiem, które wybiera się czasem na wagary po ulicach Paryża ze swoim przyjacielem. Cala sztuka Truffaut jest w tym ciągu skojarzeniowym. (Gillain, 1991a: 40)

III

Jednak inny, wcześniejszy ciąg skojarzeń umieszcza matkę w odmiennym kręgu obrazów: łączy się on z krwią, brudem, chaosem, w domyśle - ze śmiercią. Kiedy podczas pierwszej sceny domowej Antoine wysłany zostaje przez matkę po mąkę, staje w kolejce przed sklepem i podsłuchuje - przerażający dla niego -dialog dwóch kobiet o krwawym przebiegu jakiegoś porodu; jeszcze chwilę po ich wejściu do sklepu kamera pokazuje reakcję chłopca, który jest bliski omdlenia, albo wymiotów. Za moment, po przyjściu do domu, słyszy rozmowę rodziców o nowej ciąży ich krewnej; matka komentuje to: - Czwarte w cujgu trzeć li lat. jak króliki. Uważam, że to obrzydliwe. Pointą tego ciągu motywów jest zdanie, wypowiedziane przez Antoine’a do psycholożki. - orne działem się, że chciała mnie wyskrobać. Do sformułowanego poprzednio ciągu hipotez na temat przeistaczającej się. meuc iwy ri j postaci matki, ten nowy krąg skojarzeń dodaje jeszcze je ną, naj gorszą: że jest morderczynią. A jeśli tak, jeżeli to przypuszczeń s jest prawdziwe, to jedyną szansą Antoine a jest wy( o yc się -opieki zabijającej matki - i odrodzić się.    ,    •

Ostatnia scena filmu zawiera sugestię, że to jest    "

jest właśnie po rozmowie z panią psycholog; os^ kobieta! - wysłuchawszy go do końca. potr« o prawną, autonomiczną ludzką osobę. W tym momencie może