IMGw40

ją nawet uznać za wrodzoną, tj. nieuniknioną potrzebę ludzką, nie musi być zaspokajana na drodze międzygrupowych walk i antagonizmów. Przesublimowanie jej w kierunku ambicji sportowych czy potrzeby rywalizacji na rzecz celów społecznie aprobowanych może być zadaniem godnym podjęcia w szerokiej skali społecznej.

Jednakże uprzytomnienie sobie rzeczywistych a nieświadomych potrzeb tkwiących za ludzkimi postawami prdwadzić też może do ich rehabilitacji, do podniesienia ich do rangi wartości uświadamianych i aprobowanych w skali społecznej. Warto tutaj przypomnieć, jak doniosłą rolę miały prace Freuda dla rehabilitacji społecznej potrzeb seksualnych, do uznania, że są one ważną i pozytywnie aprobowaną wartością kierującą ludzkim działaniem. Uprzytomnienie sobie wagi potrzeby afiliacji czy identyfikacji z innymi ludźmi może prowadzić do zmiany stosunków międzyludzkich, do takiego ich modelowania, żeby stosunki te w maksymalnym stopniu zaspokajały nasze potrzeby. Uprzytomnienie sobie, jaką rolę w ludzkich działaniach i odczuciach ma potrzeba pozytywnej samooceny, sprzyjać może takiemu postępowaniu z ludźmi, aby potrzeba ta była w maksymalnym stopniu zaspokojona.

Jednocześnie potrzeba uświadomiona w skali społecznej znajduje się tym samym pod działaniem naszej introspekcyjnej kontroli. Zmniejsza to jej deformacyjny wpływ na przebieg i wyniki procesów poznawczych, co z kolei ma ważne znaczenie dla udoskonalenia funkcjonowania postaw jako narzędzi adekwatnej instrumentalnej kontroli sytuacji życiowych. Wreszcie koncentracja uwagi na mechanizmach zakłócających procesy poznawcze i adaptacyjne zachowania, a następnie dążenie do ograniczenia ich działania może przyczynić się do stopniowego zmniejszania się zakresu deformacji wiedzy zawartej w ludzkich postawach, co samo w sobie jest też godnym — w świetle pewnego systemu wartości — celem zabiegów społeczno-wychowawczych.

W każdym zaś razie uchwycenie rzeczywistych potrzeb i dążeń ludzkich poza fasadą racjonalizacyjnych uzasadnień podnosi nasze zdolności posługiwania się wiedzą psychospołeczną w ujawnianiu i przewidywaniu ludzkich zachowań oraz w kierowaniu tymi zachowaniami już w sposób maksymalnie skuteczny.

65

5 — Teorie postaw