K �jna DIALEKTY POLSKIE78927

125

nictwem raniej lub bardziej zmiękczonych wariantów k g. To zmiękczenie miało jednak charakter nie fonologiczny, lecz fonetyczny i fakultatywny oraz zależny od pozycji. Warianty innych fonemów niż tylnojęzykowe, czyli objętych korelacją miękkości — nie ulegały zmiękczeniu przed y względnie e pochodzącym z wokalizaeji o lub ze ściągnięcia czy przeniesionym z miękkotematowyck odmian, ponieważ zarówno ich twardość jak i miękkość były cechami fonologicznymi, których przestrzeganie jest nieodzowne w tokn komunikacji językowej.

Ten fonetyczny, a nie fonologiczny charakter palatalizowania wariantów [k] [g] przed nowo powstałymi samogłoskami przednimi sprawiał, że i>rze-jawy miękezenia tylnojęzykowych mogły występować niekonsekwentnie — nie objęło ono np. spółgłoski y chyba ze względu na specyficzne właściwości artykulacyjne (szczelinowość tworzona przez wiotkie części narządów mowy) — albo dokonywać się połowicznie (podobnie jak w dzisiejszych międzywyrazowyełi pozycjach typu st&tfji śopa czy ro7i’_w* mcśonc), co być może zna lazło wyraz w naszych zabytkach XV-wiecznych (St 82), lub nawet po silniejszym spalatalizowaniu 1ć g doprowadzić wtórnie do zniknięcia ich miękkości, skoro nie była ona cechą dystynktywną obojętnych na twardośó/miękkość fonemów [k] [g]. Niełatwo jest podać wyczerpującą syntezę dialektografiezną tego pozasysteinowego miękczenia tylnojęzykowych spółgłosek przez przednio samogłoski nowszego pochodzenia.

W omawianych pozycjach konsekwentnie i wyraziście zmiękczyły się zwarte tylnojęzykowe k g (■/ pozostało twarde!) na terenach formowania się dialektów wielkopolskiego i małopolskiego: take drogę, polski, polskego, łokeć, ges, bokem, bogem, zgelk. Przenikanie tej innow acji do języka ogólnopolskiego można obserwować już od wieku XV (St 88). Natomiast na terenie dialektu śląskiego, a zwłaszcza w przeważnej części gwar mazowieckich miękczonie to dokonywało się względnie utrzymało się nie tak wyraziście i znacznie mniej konsekwentnie, czego odbiciem może być fakt występowania twardych ke ki ky ge gi gy obocznie lub w pewnych typach morfologicznych: dycki, keri, folki, jieoke, z mlykym, rogym, raki, rogy na Śląsku (zob. 18A) po Niemodlin, Kluczbork, Tarnowskie Góry (NitŚl 84), Rybnik, Racibórz i Bogumin (DejP II 151).

Znacznie szerszy, choć nie zawsze konsekwentny zakres występowania twardego k g przed c, i mamy w gwarach mazowieckich i nad dolną Wisłą, począwszy od okolic Radzynia, Puław (Skowieszyn), Kozienic (Klasztorna Wola i Opatkowice), Grójca, Płocka, Bydgoszczy, Tucholi i Malborka po Ostródzkie, Warmię i zachodnie Mazury (Mrągowo — Pisz — Gra jewo) włącznie (13A), gdzie albo przeważają twarde ke ge, ki gi w- typach kedi, cukerek, drogę, takego, nilckem, albo występują „słabo podniebienne k' g' y' przed i>ełnogłoskami podniebiennymi i y c. ale tylko jako możliwość, nic