K �jna DIALEKTY POLSKIE784

nią spółgłoskę /, -wymienione później na 'ir, 'ir. Dzięki temu w niektórych ■wyrazach nie stwardniałe spółgłoski utrzymały się dłużej, por. np. ogólnopolskie ziarno, ćwiartka, dziarski, przez analogię do obocznych form typu *«j ziemie (^Lźirńe ^ *zfńS), ćwierć itd. Tego typu form było więcej w zabytkach staropolskich (np. myartwe KodŚwięt, czieyartak 'tetrarcha’ Mamin, cswyarthe czasihky w ŻArnand, itd. (St 54) i w gwarach, por. Dziar-nowo, piard, piardnąć, Piardowo, siania i ziaren, zairiartka, śmiardnąć. Śmiardowo (zob. Eozw I 165), gdzie proces twardnienia spółgłosek przed 'ar dokonywał się w niektórych wyrazach i jak można sądzić na niektórych terenach wolniej niż w języku ogólnopolskim, co powodowało wytwarzanie sic zróżnicowań dialektalnyeh. Na przykład stwardnienie w wyrazach zomo, zorko (MAGP 157. 158) dokonało się w gwarach przyległego do obszarów ezesko-słowaekich skrawka Śląska i Małopolski po linię Opole — Eybnik — Żywiec — Wadowice — Myślenice — Lubownia.

Znacznie dalej, bo po linię Grójec — Kozienice — Puławy — Lublin sięgnęło stwardnienie w sama. sorek (Dej 702). Dalsze odcinki izoglosy nie są zbadane, ale można sądzić, że linia ta oraz jej pn.-zachodnic przedłużenie daje nam zarys granicy dialektalnyeh zróżnicowań w zakresie nasilenia procesów twardnienia spółgłoski przed 'ar. Nasilenie to było. jak można sądzić, większe w dialektach małopolskim i wielkopolskim, a stąd w języku ogólnopolskim. W dialekcie natomiast mazowieckim realizacja tej tendencji rozwojowej była słabsza, co zaznaczyło się zarówno w materiale historycznym (por. sycczy szyamych Zapis. wam. XV —XVI w., Dziamoico 1578, Dzarnow, in Dzamowo 1425. zob. St 54), jak też w utrzymywaniu się miękkich spółgłosek do dziś w gwarowych postaciach wyrazów sama. sorek oraz w mazowieckich głównie nazwach miejscowych utworzonych od rdzenia *df-m: Jhiarniki grajew., Dziarno pułtuski, Dziarnowizna białostoc., Dziametwo olecki, inowrocł.. płocki. Dziarnów grójecki, Dziumy, Dziarnówko iław. Można sądzić, że dialekt mazowiecki w mniejszym niż sąsiednie dialekty stopniu dokonywał stwardnienia spółgłosek przed 'ar i pod tym względom był nieco podobny do dialektu kaszubskiego. który tej innowacji nie przeprowadził wcale. Tendencja do stwardnienia spółgłoski przed kontynuanteui *fT nie sięgnęła do dialektów połabskicli i środkowolec.hickieh. Widać to zarówno w utrzymaniu miękkiej spółgłoski przed or ar ^ *fT w połab. Hord¹ ii (*hfdo), źorńHi (*zfno). tord) (Hrfdojb). aimorto (*umftbjb), jak też w kaszubskich postaciach wyrazów: Hardo (* bfdo), cóar^ee, Óćoraki, (ćortk. carat, sarna (*dfna), Darwina. ~_tafsTii (*d.fz~okb), rhiaf 'marzł’, -par 'parł’, pardnoc. smardnyc, umarli, var, ńarti; vmiarl Korfey, wmiarl Pontanus (por. Lor 103—106), które spotykamy do dziś (MAGP 179) zwłaszcza w północnej części obszaru. Aż po ten obszar mniej lub więcej konsekwentnego zachowania miękkich spółgłosek lub ich odrębnych kontynuantów (s z c j ^ ś ś t j, zob.