K �jna DIALEKTY POLSKIE745

o, e ~w znajdujących się między spółgłoskami dyftongach zamkniętych sonantami r -względnie l. czyli ustalenie się tort, tfflt, tert, telt (z krótkimi r, 7), które zostały zastąpione przez tdrt. tali, tert, telt, a po zmetatezowa-

przeszły w trat.		(lat, trSt,	tUt, np.
kórwa	= kor lwa	=_- krajwa	scs. Tarana,	sch. krata,	czes. krata,	słw. kroma
gbrda	= gór jd	gra/do	gradb	grad	hrad	hrad
bólio	= ból/to	blajto	blato	blato	blato	blato
golsb	= golj8b	^ gla/sb	glasb	glas	hlas	Mas
błrza	= ber/za	_ - brój za	brSza	breza	bflza	breza
bSrgb	= berjgb	^ brój go	hrSgb	breg	breli	breh
melko	= meljko	^ mlSlico	mleko	mleko	■mleko	mlielco.

Katomiast w dialektach Słowian, którzy pozostali po północnej stronie Sudetów i Karpat, wymawiane krótko w tych dyftongach samogłoski o. e nie został}' zastąpione przez ich długie odpowiedniki, a proces usuwania zgłosek zamkniętych w typach Tcoriwa, gor/da. ból (to, golfa; beri za, ber Igo, meljko przebiegał tu w poszczególnych zasięgach dialektal-nych nie zawsze jednolicie i konsekwentnie. W staroruskim języku plemion wschodniosłowiańskieh tendencja do unikania zgłosek zamkniętych została jednolicie (jeśli pominiemy cerkiewizmy) zrealizowana przez dodatkowe rozwinięcie się wyraźnego elementu wokalieznego po spółotwar-tej r l, co po wzmocnieniu wtórnego elementu w kor°ju'a, gol⁰ jeb, ber^efza dało tzw. „pełnogłos”: kojro/wa, go/rofdh, bojto/to, be/rejza, bejrejgb, gofłojsb, mo/ło/ko itd. W dialektach łużyckich, a nieco mniej konsekwentnie w le-chickich, omawiane dyftongi z nie wzdłużoną samogłoską uległy meta-tezie, która tak jak w południowym typie polegała na wytworzeniu się odpowiedniego elementu samogłoskowego po r, l, i wyraźnym jego wzmocnieniu — przy równoczesnym osłabieniu i zaniku pierwotnych o e (tffrt ^ torⁿt, t°rot ^ trot] UH ter^et, Pręt ~ tret, itp.) co doprowadziło do zmiany

kolejności występowania głosek w tych dyftongach (stąd termin „meta-teza”) i wytworzenia się przez to sylab otwartych: krojwa, grojdb, blojto, glofa, b rej za, brejgo, mle/ko, które później dały głuż. krowa. krówa, bród, blóto, hłós, breza, brjok, mloko, dłuż. krowa, gród, bioto, glos, brjaza, brjog, rnloko. W leehickich dialektach rozwój ten byl bardziej skomplikowany, zob. s. 66.

Objęcie przez typowo pohidniowosłowiański proces wymiany grup tort, tolt, tert, tell na trot, (lat, trłt, tlet całego obszaru zamieszkiwanego przez czesko-słowacką grupę etuiczuo-językową było wynikiem znacznego pogłębienia się i zacieśnienia jej kontaktów ze Słowianami panońskimi bądź przez zagęszczenie się osadnictwa słowiańskiego na obszarach Kotliny Karpackiej, bądź przez wypieranie stąd czy wycofywanie się plemion kordonu germańskiego po upadku imperium huńskiego (Łow II 322). Znajdujące odbicie w zasięgu terenowym upowszechniania się dwu ostat-