K �jna DIALEKTY POLSKIEz84

203

w sieradzko-kaliskich i wielkopolskich, '-ev-. Xa terenach mazowiecko-łęczyckich panuje względnie przeważa wtedy postać końcówki dat . sg. -'eri. Dopiero w pierwszej połowie XVI wieku końcówka -'ovi staje się powszechniejsza i wypiera pierwotną jej postać -'evi. Stan ten zaznaczyliśmy kreskowaniem 45D. On bowiem tłumaczy bardzo ciekawy i odosobniony fakt upowszechnienia końcówki dat. sg. rzeczowników męskich względnie nijakich -em zarówno po miękkich, jak i po twardych tematach: kuńerri, żińćeri, vuievi, stryjem, zwpakeiji, zydcói, synem, vouevi w zasięgu 45E, czyli po Łęczycę, Kutno, Sochaczew, Błonie (Kurasz 10), Grójec, Xowe Miasto (Dej 61), Piotrków, Łask (Kam 94). Powodem ustalenia się tego stanu było zapewne to, żc na pograniczu obszarów małopolsko-wielko-polskich oraz mazowieckich ludność pochodzenia małopolskiego, używająca upowszechnionej już od XIV wieku w swej gwarze końcówki -’ovi (zob. 45B, 45C), chcąc naśladować gwarę mazowiecką, w której do końca XV wieku utrzymywała się zasada używania po twardej końcówki -ovi. l>o miękkiej zaś -'&&€ (45D), upowszechniła tę właśnie — obcą jej językowi, ale uważaną z jakichś względów za lepszą postać fonetyczną, końcówki nie tylko po miękkich tematach, ale też hiperpoprawnie przeniosła ją do odmian twardo tematowych.

W XVI wieku i następnych -on- upowszechniło się na pozostałych terenach polskich (45F), z tym jednak, że procesy zastępowania -'ev-przez -'on- nie objęły do dziś gwar zachodniowielkopolśkich (45H), sięgających obecnie po Rawicz (Boszkówka), Gostyń (Gogolewo, Pępowo, Szalejowy), Ługi pozn., Środę (Kleszczewo. Iwnowo), Gniezno (Kiszkowo, Łagiewniki. Kłecko, Świątniki), Wągrowiec (Łopienno. Mokronos), Wyrzysk (Sadki, Mroczna), Sępolno (Runowo, Sypniewo) Tom 12. Te obszary gwar nie objętych wymienioną innowacją, sięgały dawniej nieco szerzej (po limę 45G), jak świadczy o tym fakt notowania -'et- po miękkich w księgach ławniczych Żnina, Kruszwicy, Inowrocławia. Barcina, Fordonu i Koronowa z okresu XVI— XVIII wieku, zob. SobZ 156. Trwające kilka wieków rozprzestrzenianie się procesów zastępowania -'ev- przez -’ov- jest klasycznym przykładem falowej teorii szerzenia się cech dia-lektalnych.

§ 71. Zastępowanie ot-, ot przez od-, od

Podobny do opisywanego w poprzednim ustępie (zob. § 70) przykład przesuwania się w przeszłości zasięgów innowacji dialektalnej można obserwować śledząc procesy zastępowania prepozycji ot przez od.

Przyimek otb i przedrostek oth- po zaniku jerów słabych (XI w.) kończyły się na spółgłoskę bezdźwięczną. Jak wszystkie inne prepozycje nie były one traktowane jako samodzielne wyrazy, wobec czego w ciągu