książka8

•1) nic miała rodziców,

5) umarła.

A więc interpretowały utwór /godnie /c swym doświadczeni życiowym, wysuwając na plan pierwszy /darzenia, które mogły sa odczuć i przeżyć.

Wreszcie dla inicjalnej lazy konfliktów literackich charakterystyczne jest także występowanie swoistych kryteriów wartościowania dzief literackiego. Kryteria te podporządkowane si| przede wszystkim emocj nalnym potrzebom odbiorcy. We wczesnej fazie życia dziecka są one tożsame z kryteriami oceny etycznej, ij. ładne jest to. co wesołe i dobrej brzydkie zaś to. co smutne lub straszne. W miarę dorastaniu dziecka kryteria te komplikuj.') się, gdyż w obrębie iego potrzeb emocjonalnych pojawiaji) się takie, jak potrzeba przeżywania napięć, emocji, a nawet lęków w pewnych z góry określonych warunkach. Tak więc dobre lub ładne staje się to. co odpowiada często dosyć schematycznemu układowi potrzeb emocjonalnych dziecka.

Charakterystyczne dla młodego czytelnika jest także traktowanie literatury w oderwaniu od jej historycznego kontekstu i idące za tym ignorowanie, a nawet odrzucanie kryterium oryginalności i niepowtarzalności dzieła. To więc, co w obiegu „wysokim”, estetycznie dojrzałym, uznaje się za jeden / najważniejszych kanonów sztuki, w odczuciu niewyrobionego czytelnika jest niemal całkiem nieistotne.

I.atwo zauważyć, ze podobna postawa odbiorcy występuje w tz.w. trywialnym obiegu literatury*, tam gdzie literatura polni ludyc/.nc funkcje spolccz.no, zaspokajając potrzebę zabawy poprzez sprawną realizację jawnych stałych schematów.

Jednakże traktowane z punktu widzenia odbiorcy, jego subiektywnego podejścia, decyzje takie trudno nazwać schematycznymi. Zarówno bowiem u dziecięcego czytelnika, jak i u „trywialnego” odbiorcy dorosłego mamy do czynienia przede wszystkim z niemożnością dokonania o|>cracji myślowej, która pozwoliłaby odczytać schematyczność danej grupy utworów, a to z racji trudności w odróżnieniu cech drugorzędnych <>d zasadniczych, dokonywaniu uogólnień, z racji nieumiejętności prawidłowego klasyfikowania zjawisk. ł.ąc/.y się z tym brak wiedzy lcoictye/.no-li-tcrackicj. lecz. nie jest on jedyną przyczyną, gdyż. do określenia lego typu

¹ S. żółkiewiki Kultura Uurocka 1919 I9J!. Wrothw Warwawa- Kraków (ńimuk 1973. » 412 i a.ilwc

M

»* hcmatów można dojść również przez samodzielne uogólnienie własnych czytelniczych doświadczeń. Zasadniczą jednakże rzeczą jesi fakt, że albo oryginalność artystyczna utworu (lub też, być może, oryginalność jako Ogólna cecha przedmiotów i zjawisk) nic stanowi dlu odbiorcy lego pokroju wartości, o któro warto się* ubiegać, albo też nic odbiera on bynajmniej tych dziel jako schematycznych, widzie w każdym z nich niepowtarzalne ludzkie losy ( jedno było o hrabinie, a drugie o sierocie"), bowiem cechy z punktu widzenia budowy utworu drugorzędne odgrywnjij dla niego pierwszorzędni} rolę. Wreszcie możliwe jest dopatrywanie się oryginalności dziełu w relacji do losów własnych, osobistych, co z kolei wiąże się z charakterystyczni) lorini) konkretyzacji dzielą literackiego, polegającą na traktowaniu go jako relacji z wydarzeń rzeczywiście zaistniałych. W wielu wywiadach i rozmowach z czytelnikami prymitywnymi można zetknąć się z określeniem „oryginalny" używanym w takim właśnie rozumieniu Książka „oryginalna" to książka o morderstwie, o wielkiej miłości, jakiej nic spotyka się nigdy w życiu, o wielkiej karierze, czyli „niecodzienna".

Hiędcm chyba wielu prac analizujących problemy trywialnego obiegu literatury jest przypisywanie tzw. „prymitywnemu" odbiorcy pobudek, jakimi kieruje się odbiorca wysokiego obiegu wówczas, gdy sięga po literaturę trywialną dla rozrywki. Tymczasem pobudki te wydają się być znacznie bardziej zbliżone do tych, które towarzyszą odbiorcy wysokiego obiegu wówczas, gdy sięga on po teksty „wysokoariystycznc", to znaczy oczekuje od każdego tekstu czegoś nowego, traktuje go nu serio'.

W sumie, o ile można zaakceptować myśl. iż uczestnictwo w obiegu trywialnym jest wyrazem zatrzymania się potrzeb literackich odbiorcy na pewnym dość infantylnym poziomic, o tyle odwrotnie przenoszenie reguł obiegu trywialnego na grunt procesów inicjacyjnych nic wydaje się właściwe. 7. jednej bowiem strony proces uczestniczenia dziecka w komunikacji literackiej jest zjawiskiem dynamicznym, charakteryzującym się stalą zmianą proporcji między elementami znanymi a nowymi w komunikacie. Rozpoczyna się od wielokrotnego kontaktu z tym samym dziełem literackim poprzez upodobanie do sztywnych i powtarzalnych konstrukcji, takich jak na przykład baśń łańcuszkowa, a następnie melodramat lub powieść przygód, które w pewnym momencie powinny

' U Pi/>hyi/cwsl.i Kfctptiu poh-irid i fcf adaptotjl filmowrl. Praca doktorska,

2J»

V