Kuhn
8

92 7. Kryzys i powstawanie teorii naukowych

niż faktycznie powstała.¹ Ale takie postawienie sprawy pomija cały kontekst historyczny. W czasach kiedy Arystarch sformułował swą teorię, o wiele bardziej rozsądny system geocentryczny nie domagał się żadnych uzupełnień, których dostarczyć by mogła teoria heliocentryczna. Cały rozwój astronomii ptolemeuszowej, zarówno jej triumfy, jak i upadek, przypada na okres po Arystarchu. Ponadto nie istniały żadne racje, aby hipotezę Arystarcha potraktować poważnie. Nawet najbardziej szczegółowe propozycje Kopernika nie były ani prostsze, ani bardziej dokładne od ptolemeuszowych- Dostępne dane obserwacyjne, jak przekonamy się dokładniej niżej, nie stwarzały podstawy dla dokonania między nimi wyboru. W tych okolicznościach jednym z czynników, który skłaniał astronomów do teorii Kopernika (a który nie mógł ich skłaniać do koncepcji Arystarcha), było uświadomienie sobie kryzysu, który był główną przyczyną inowacji. Astronomia ptolemeuszowa nie była zdolna rozwiązać jego problemów. Wtenczas nadszedł dzień triumfu dla konkurencyjnej z nią teorii. W przypadku dwu pozostałych przykładów nie znajdujemy dla nich takich pełnych historycznych antycypacji. Nie ulega jednak wątpliwości, że jedną z przyczyn, dla których teorie spalania przez przyłączanie jakiegoś składnika atmosfery (teorie sformułowane w XVII wieku przez Reya, Hooke’a i Mayowa) — nie znalazły posłuchu, było to, że nie nawiązały one kontaktu z uznanymi wówczas węzłowymi problemami nauki instytucjonalnej². Podobnie długotrwałe bagatelizowanie przez osiemnastowiecznych i dziewiętnastowiecznych uczonych relatywistycznych krytyk teorii Newtona wynikało przede wszystkim z analogicznych źró

deł.

Filozofowie nauki niejednokrotnie wskazywali, że ^te ⁷same dane doświadczalne służyć mogą za podstawę różnych konstnjk^rteore^ćznycE. /Historia nauki mkażuje7zże'^właśzcza we wczesnych okresach rozwoju/ ^nowego paradygmatu nie jest -zbyt- trudno^-wymyślać tego_jodzaju~alter-

Przed kryzysowe antycypacje rozwiązań kryzysu    93

1

Na temat Arystarcha zob.: T. L. Heath, Aristarchus of Samos: The Ancient Copemicus, Oxford 1931, cz. n.

2

natywne teorie. Niemniej uczeni czynią to rzadko, z wyjątkiem okresów przed-paradygmatycznych i specjalnych przypadków w toku późniejszej ewolucji-IjPóki paradygmat dostarcza skutecznych narzędzi do rozwiązywania problemów, jakie sam zrodził’ riauka rozwija się śzyhcieJTddci era' głębiej, opierając się na -wypróbowanych zastosowaniach tych narzędzi., Przyczyny tego są jasne. Podobnie jak w przemyśle, tak i w nauce, nowe oprzyrządowanie jest przedsięwzięciem nadzwyczajnym, zastrzeżonym na sytuacje, które tego niezbędnie wymagają^ Znaczenie kryzysów polega na tym, że wskazują one, iż nadszedł czas takiego przedsięwzięcia. /