lektury j polski6

Ludzie bezdomni

Stefan Żeromski

Cechy gatunku widoczne w utworze    j

W powieści „Ludzie bezdomni” współistnieją obok siebie różne sposoby opisu rzeczywistości (różne metody twórcze) — realizm, naturalizm, impresjonizm, symbolizm i preekspresjonizm, cechuje ją luźna kompozycja i skłonność do liryzacji prozy.

Czas i miejsce akcji

Czas akcji obejmuje okres ponad 3 lat, przypuszczalnie w latach 90. XIX wieku. Akcja powieści rozpoczyna się wiosną w Paryżu (rozdział „Wenus z Milo”), wydarzenia następnego rozdziału („W pode czoła”) mają miejsce po upływie roku, jednego z ostatnich dni czerwca [...] w Warszawie. W kwietniu kolejnego roku Judym wyjeżdża z Warszawy do Cisów (rozdział „Swawolny Dyzio”), gdzie przebywa cały rok. Następnie udaje się do Sosnowca („Gdzie oczy poniosą”). Akcja kończy się we wrześniu w Zagłębiu, Ponadto rozdział „W drodze” opisuje podróż rodziny Wiktora do Wmterturu w Szwajcarii. Przedakcja (na zasadzie retrospekcji) obejmuje wydarzenia sięgające 1864 r. (emigracja Leszczykowskiego) oraz wspomnienia z dzieciństwa Tomasza i Joasi.

Bohaterowie

Tomasz Judym — główny bohater powieści, o którym Żeromski tak napisał w swym dzienniku; „romantyk realizmu, chybiony pozytywista, Hamlet dzisiejszy” Judym jest młodym chirurgiem, synem szewca-pijaka Wykształcenie, ale i wiele upokorzeń, zawdzięcza apodyktycznej ciotce Pelagii, która go wychowywała. W sposób bezkompromisowy chce wcielić w życie swoje ideały walki z ubóstwem i brakiem higieny wśród najniższych warstw społecznych. Splatają się w nim cechy romantyka (kieruje się emocjami, uczuciami, pragnie poświęcić się rzeczy niemożliwej do zrealizowania, nie znajduje zrozumienia wśród innych łudzi) i pozytywisty (chce wcielić w życie hasła tej epoki; pracy u podstaw i pracy organicznej). Żeromski nazywa go „Hamletem współczesnym” ponieważ jest on w pewien sposób nieprzystosowany do otaczającej go rzeczywistości, cechuje go nadwrażliwość i skrajny idealizm. Bohater jest bardzo wrażliwy na krzywdę ludzką i niesprawiedliwość społeczną, walce z nimi poświęca całe swoje życie. To typowy społecznik, który ciągle ponosi klęskę, czasami z powodów obiektywnych, częściej — ze względu na swą bezkompromisowość i działanie pod wpływem emocji (wrzucenie do stawu Krzywo-sąda). Równie ważną przyczyną niepowodzeń lekarza jest błędne przekonanie, że sam, w pojedynkę, zdoła zmienić świat Bohater od pierwszych stron powieści jest postawiony w sytuacji wyboru — jaką drogę życiową wybrać? Kolejne rozdziały prezentują jego decyzje i ich konsekwencje — konflikt ze środowiskiem lekarskim w Warszawie i opuszczenie stolicy, konflikt z dyrektorem ośrodka w Cisach i utratę pracy, wyjazd do Sosnowca i decyzję o rozstaniu z Joasią w imię realizacji swoich idei

Wiktor Judym — brat Tomasza, ubogi robotnik, działał w ruchu robotniczym.

Joasia Podborska — dwudziestotrzyletnia bardzo ładna brunetka, guwernantka panien Orszeń-skich. Przy pierwszym spotkaniu w Wersalu Tomasz Judym zwrócił uwagę przede wszystkim na jej oczy oczy szczere aż do naiwności Zarówno jak cała twarz odzwierciedlały subtelne cienie myśli przechodzących, oddawały niby wierne echo każdy dźwięk duszy i wszystko mówiły bez względu na to, czy kto widzi lub nie ich wyraz. Judym po kilkuminutowej obserwacji tej twarzy nabrał przekonania, że gdyby piękna panna pragnęła szczerze zataić otrzymane wrażenie, mowa oczu natychmiast je wyda. Joanna, wcześnie osierocona przez rodziców, opiekowała się braćmi — Wacławem i Henrykiem, z którymi łączy ją serdeczna więź. Jest doskonałe wykształcona, oczytana, fascynują ją dzieła sztuki jest również altruist-ką, bardzo wrażliwą na krzywdę najuboższych, którym pomaga w Cisach. Joanna marzy o cieple domowego ogniska, które chciałaby stworzyć z Tomaszem Judymem. W trakcie ostatniej rozmowy z Tomaszem snuje wizję prostego, schludnego domu, w którym zamieszkają. W jej marzeniach Judym będzie tam przyjmował pacjentów, a ona będzie felczerką u jego boku. Decyzję Tomasza o rozstaniu przyjmuje jako upokorzenie, ale zachowuje się z godnością, odchodząc, życzy ukochanemu szczęścia.

316