McHale17

3oo Brian McHale

ciąga naszą uwagę w tekście, jest dziwny, znany-a-jednak-obcy wygląd świata przedstawionego. Świat Ady można ująć jako nachodzenie na siebie dwóch struktur ontologicznych, jednej pochodzącej z powieści science-fiction i drugiej zapożyczonej z konwencji roman-d-clef. Z jednej strony Antyterra z Ady, z jej przemieszczonymi i nakładającymi się na siebie przestrzeniami, z przekręconymi nazwami miejsc, dziwacznie poukładaną chronologią, ucieleśnia topos światów równoległych, obecny w takich powieściach science-fiction, jak na przykład Człowiek z loy-sokiego zamku Philippa K. Dicka (1962): to jest nasz świat, który mógłby tak wyglądać, gdyby na pewnym skrzyżowaniu w ogrodzie historii o rozwidlających się ścieżkach wybrano kiedyś nie tę drogę, która doprowadziła do stworzenia naszego świata. Z drugiej strony, Antyterrę Nabokova można odczytywać jako swego rodzaju ontologiczny wariant powieści z kluczem, w której skomplikowana, wielonarodowa i wielojęzyczna biografia Nabokova została wpisana w strukturę świata przedstawionego. Tak więc, wszystkie trzy „narody” Nabokova - Rosja, Francja, Stany Zjednoczone - zostały połączone we wspólnej przestrzeni geograficznej, „Estotylandii”, podczas gdy trzy kluczowe okresy jego życia - przedrewolucyjne dzieciństwo, okres młodości w latach dwudziestych i lata największych sukcesów powojennych - zostały skupione w jednorodnej teraźniejszości. Jakkolwiek byśmy na nią patrzyli, Ada stanowi przykład o wiele bardziej radykalnej improwizacji ontologicznej niż wszystkie próby Quentina i Shreve’a razem wzięte i przedstawione w Ab-salomie, Absa łomie...

Coover

Kariera pisarska Roberta Coovera także odpowiada znanemu już wzorowi na zmianę dominanty. Jego pierwsza powieść, The Ongi 11 of the Brunists (1966) rozwija repertuar modernistycznych chwytów - zmiana punktów widzenia i zestawianie perspektyw, monolog wewnętrzny itd. - na sposób całkowicie ortodoksyjny, by nie rzec mechaniczny. Podobnie jak w klasycznych tekstach modernistycznych, chwyty te funkcjonują jako wyraz tematów epistemologicznych, określonych ze szczególną wyrazistością. Tematy Coovera przypominają tematy obecne w książce Bergera i Luckmanna Społeczne tworzenie rzeczywistości - której podtytuł, przypomnijmy, brzmi Traktat z socjologii wiedzy - książce opublikowanej w tym samym roku co The Origin oj' the Brunists (cos w powietrzu?). W efekcie powieść Coovera opisuje proces tworzenia się czegoś, co Berger i Luckmann nazwaliby nowym „subuniwersum symbolicznym” - to znaczy odosobnionej sekty religijnej - z prywatnych, solipsystycznych światooglądów całej gromady mistyków, paranoików i świrów. Proces ten, z normatywnego punktu widzenia, poddany zostaje ocenie dziennikarza Tigera Millera, pluralisty i relatywisty, lecz także - by użyć określenia Bergera i Luckmanna - rzecznika „rzeczywistości podstawowej”-⁷, świata podzielanego przez uczestników normalnej interakcji społecznej. „Nie pustka wewnątrz i na zewnątrz”, myśli Tiger na ostatnich stronach powieści, „lecz bezpośrednio żywa przestrzeń między nimi”; innymi słowy: nie tyle zamknięta w sobie i scalająca „ezoteryczna enklawa” (znów Berger i Luckmann) brunistycznego kultu, lecz podstawowa rzeczywistość naszego codziennego życia, które dzielimy z innymi.

Tak jak Nabokov w Bladym ogniu doprowadza konwencje wiarygodnego narratora do skrajności, tak Coover doprowadza do skrajności epistemologiczne tematy zawarte w Origin oj' the Brunists - a także je przekracza - w następnej swej powieści, The Uniwersał Baseball .-\ssociation Inc., J. Henry Waugli, Prop. (1968). The Brunists ściśle wiązali się z zasadniczą problematyką epistemologicznych dociekań Bergera i Luckmanna, szczególnie zaś z napięciem między rzeczywistością podstawową i subuni-

Tak przekłada ten termin (w o ryg. panwioinit rcality) tłumacz książki Bergera i Luckmanna. J. Niżnik (Zob. P. L. Berger. T. Luckmann. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa 1983. s. ^2) (przyp. cluin.).