23 (775)

228

Ujęcie: technika zdjęciowa

służy głównie temu, aby utrzymać naszą uwagę na przedmiocie ujęcia - ruch kamery jest podporządkowany ruchowi przedmiotu, za którym podąża.

Jednak kadrowanie może się również zmieniać niezależnie od przedmiotów czy postaci w kadrze. Kamera często oddala się od bohaterów, aby pokazać przedmiot o dużym znaczeniu dla opowiadania. Ruch kamery może zwrócić naszą uwagę na łatwą do przeoczenia wskazówkę, znak, który komentuje akcję lub detal w rodzaju niezauważalnego cienia czy zaciskającej się dłoni. Może też wskazać miejsce, w które bohaterowie dopiero się udadzą. Tak właśnie dzieje się na początku filmu Laura Otto Premingera, w którym kamera najpierw przemieszcza się po salonie Waldo Lydeckera, przedstawiając go jako zamożnego człowieka o artystycznych zamiłowaniach, a dopiero potem ukazuje detektywa MacPhersona. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w początkach filmu Powrót do przyszłości— kamera prezentuje pusty dom Doca, co dostarcza nam pewnych informacji na temat bohatera i nadchodzących wydarzeń. W Zbrodni pana Lange Jeana Renoira, kamera pozostawia bohatera samemu sobie i buduje jego charakterystykę poprzez panoramę pokoju, w którym bohater mieszka (5.147-5-151). Dzięki temu poznajemy Lange’a jako fantastę żyjącego w święcie westernów, z których czerpie inspiracje do swoich opowiadali kowbojskich.

Niezależnie od tego, czy ruchome kadrowanie jest powiązane z ruchem postaci czy też jest od niego odseparowane, w decydujący sposób wpływa na nasze postrzeganie przestrzeni w kadrze i poza nim. Różne rodzaje ruchu kamery tworzą bowiem różne pojęcie przestrzeni. Przykładowo, sposób prowadzenia kamery w filmie Resnais, Zeszłego roku w Ma ri en kadzie - kamera błądzi tam korytarzami i wciąż pokonuje kolejne drzwi - sprawia, że elegancki hotel zamienia się w dezorientujący labirynt. Najsłynniejsze ruchome ujęcia w historii kina pochodzą między innymi z filmów Alfreda Hitchcocka. Jedno z nich — jazda kamery umieszczonej na kranie - rozpoczyna się od pokazania z wysokiego

„Nie znoszę, gdy kamera w filmach zaczyna krążyć wokói bohaterów. Często można zobaczyć jak trzy osoby siedzą przy stole i rozmawiają, a kamera je okrąża. Nie wiem dlaczego aie jes! to dia mnie całkowicie sztuczne". Takeshi Kitano. reżyser filmu Sonaiine

kąta sali balowej w planie ogólnym, po czym kamera przelatuje nad głowami tancerzy, by zatrzymać się na zbliżeniu mrugających oczu perkusisty {Młody i niewinny). W Zawrocie głowy natomiast pomysłowe połączenie odjazdu kamery z jednoczesnym zbliżeniem, uzyskanym za pomocą zoomu, optycznie zniekształca perspektywę i tym samym udatnie oddaje zawroty głowy bohatera. Podobny zabieg znajdziemy później w Szczękach Spielberga, w momencie, w którym szeryf Brody nagle uświadamia sobie, że rekin zaatakował dziecko. 1’cgo rypu technika, polegająca na jednoczesnym stosowaniu — ale w przeciwnych kierunkach - najazdu/odjazdu kamery ze zbliżaniem lub oddalaniem, uzyskanym za pomocą zoomu, jest ostatnio bardzo popularna i często wykorzystywana we współczesnych filmach hollyw<xxly.kich. Ciekawym przykładem może być także sposób prowadzenia kamery przez Mildósa Janscó, na przykład w filmie Gwiazdy na czapkach. Rozwlekłe, bardzo długie ujęcia sprawiają, że kamera zdaje się błądzić między grupami ludzi poruszających się po równinie. Do kształtowania ciągle zmieniających się relacji przestrzennych, Janscó wykorzystuje tu wszystkie możliwe ruchy i modyfikacje ustawień kamery: jazdy, panoramy, ujęcia z kranu, najazdy zoomem, zmiany ostrości.

Wszystkie powyższe przykłady pokazują, w jaki sposób ruchomość ujęcia może wpływać na nasze postrzeganie filmowej przestrzeni. Zawsze w takich przypadkach możemy zadać pytanie o funkcję, jaką ruchome ujęcie pełni w ujawnianiu i ukrywaniu elementów przestrzeni w kadrze i poza nim. Czy ruchomość kamery zależy od ruchu przedmiotów lub postaci, czy jest od nich niezależna? Jakim dokładnie torem porusza się kamera? Aby uzyskać odpowiedzi na te pytania należałoby rozważyć, jakie funkcje pełnią przestrzenne efekty, uzyskane dzięki odpowiednim ruchom kamery, w ogólnej formie filmu.

2. Ujęcie w ruchu a czas

Ujęcie w ruchu nic tylko wpływa na odbiór przestrzeni filmowej, ale także odciska swoje piętno na postrzeganiu czasu. Twórcy filmowi już dawno zdali sobie sprawę z tego, że ma ono niebagatelny wpływ na nasze poczucie upływu czasu i rytmu wydarzeń. Znaczenie trwania poszczególnych ruchów kamery możemy zrozumieć porównując ze sobą styl dwóch japońskich reżyserów - Yasujiro Ozu i Kenji Mizoguchiego. Ozu preferuje krótkie ruchy kamery w jednym kierunku, jak w filmach Wczesne lato i Smak ryżu z zieloną herbatą. Mizoguchi natomiast lubuje się w wolnych, wydłużonych jazdach kamery, często połączonych z panoramą. To, że ruchy kamery w filmach Mizoguchiego po prostu zajmują więcej czasu niż w filmach Ozu stanowi istotną różnicę między stylami tych dwóch reżyserów.

Ponieważ ruch kamery zabiera na ekranie jakiś czas, może wytwarzać i spełniać oczekiwania. Podczas panoramowania pokoju Pana Lange, Renoir najpierw każe nam się zastanawiać nad tym, dlaczego kamera oddala się od portretowanego bohatera, po czym udziela nam wskazówek, które pomagają odpowiedzieć na to pytanie - chodzi o zwrócenie naszej uwagi na fascynację bohatera amerykańskim Dzikim Zachodem. W dalszej części tego rozdziału omówimy otwarcie filmu Orsona Wellesa Dotyk zła i pokażemy w jaki sposób reżyser manipuluje naszymi oczekiwaniami i ich rozwojem w czasie.

Ważna jest również prędkość ruchu kamery. Zarówno zoom jak i ruchy kamery mogą być relatywnie szybkie albo wolne. Filmy Noc po ciężkim dniu (.A Hani Days Night) i Help! Richarda Lestera rozpoczęły w latach 60. modę na bardzo szybkie najazdy i odjazdy zoomem. Dla porównania przyjrzyjmy się jednemu z najbardziej imponujących ujęć w ruchu, pochodzącemu z. początków historii kina - monumentalnemu ujęciu z kranu, pokazującemu ucztę Baltazara w filmie Nietolerancja. Za pomocą bardzo powolnego opuszczania kamery w stronę rozbudowanych scenografii Babilonu, Griffithowi udało się wytworzyć suspens i nadać ujęciu pewnego majestatycznego wyrazu (4.12).

Podsumowując, ruch kamery sam w sobie może wywoływać konkretne efekty. Jeśli nagle mamy do czynienia z panoramą i kamera odwraca się szybko od filmowanego wydarzenia, zastanawiamy się, co się takiego stało. Kiedy kamera nieoczekiwanie odjeżdża, aby pokazać nam coś, co znajduje się na pierwszym planie, a o czego istnieniu nic mieliśmy pojęcia, jesteśmy zaskoczeni - mogliśmy to prześledzić na przykładzie z Jezebel (5.85-5.88). Jeśli zaś kamera powoli zbliża się

5.152 Pierwsze ujęcie Psychozy.

5.153 Drugie ujęcie skupia się na wybranym budynku...

5.154 . po czym kamera zjeżdża w dói i zbliża się do okna...

5.155 ... by pokazać bohaterkę i jej ćl paka podczas schadzki w przer*vie na lunch.