22 (819)

226 Ujęcie: technika zdjęciowa

pomniejszając jakiś jego fragment. Często robi się to przy użyciu kopiarki optycznej lub animacji komputerowej (CCI). Można też użyć diafragmy iris, która otwiera się, by ukazać widok lub zamyka, by wyeksponować detal. Również obiektyw z zoomem pozwala uzyskać efekt kadrowania w ruchu kiedy kamera pozostaje w miejscu.

W jaki sposób my, jako widzowie, możemy odróżnić użycie zoomu od jazdy kamery lub ujęcia z kranu? Mówiąc ogólnie, animacja, efekty specjalne i zoom powiększają lub pomniejszają jakąś część obrazu. Chociaż jazda i ujęcie z kranu również powiększają lub pomniejszają część kadru, dają oprócz tego jeszcze inne efekty. Kiedy mamy do czynienia z prawdziwym ruchem kamery, nieruchome przedmioty na różnych planach przesuwają się wobec siebie w różnym tempie. Widzimy przedmioty z różnych stron, a przestrzenie tła nabierają objętości i głębi.

W filmie Alaina Resnais Wojna się skończyła (La Guerre estjinic) ujęcia z wózka (5.140, 5.141) nadaje przedmiotom w kadrze znaczny rozmiar. Ściana nie traci nic ze swojej solidności. Ponadto, znak uliczny nie tylko się powiększa — widzimy go również pod innym kątem.

W przeciwieństwie do tego, powiększenie za pomocą zoomu nie wpływa na położenie ani nie ukazuje innych stron filmowanych przedmiotów. Na ilustracjach 5.142 i 5.143 pochodzących z filmu Spojrzenie Odyseusza Theo Agelopoulosa widzimy wielki, popękany pomnik Lenina na barce powiększony za pomocą zoomu. Zarówno na początku jak i na końcu ujęcia patrzymy na pomnik z tego samego punktu obserwacyjnego - czubek pomnika wciąż jest na tle rzędu niskich drzew, a podstawa znajduje się ciągle w tej samej pozycji wobec barierki na dziobie barki. Zoom powoduje, że barka stopniowo zaczyna wyglądać jakby była coraz bliżej linii drzew. Podsumowując, kiedy kamera naprawdę się porusza, mamy wrażenie, że to my pokonujemy przestrzeń, natomiast w przypadku zoomu, kawałek przestrzeni zostaje pomniejszony lub powiększony.

Do tej pory omawialiśmy rodzaje ruchomego kadrowania w ich czystej, wyizolowanej postaci. Jednak filmowcy często w ramach jednego ujęcia łączą je ze sobą: możemy mieć na przykład do czynienia jednocześnie z jazdą i panoramą albo z ujęciem z kranu i zoomem. W każdym przypadku wszakże w takim złożonym ujęciu będziemy w stanie wskazać te podstawowe typy, które wyżej omówiliśmy.

/ %

Funkcje kadrowania w ruchu

Powyższe zestawienie typów ruchomego kadrowania na niewiele by się zdało, gdybyśmy nie przyjrzeli się bliżej temu, jak poszczególne strategie funkcjonują w ramach całego systemu filmowego. W jaki sposób ruchome kadrowanie odnosi się do czasu i przestrzeni w filmie? W jaki sposób może tworzyć własne wzory stylistyczne? W skrócie, jaki jest wzajemny wpływ kadrowania w ruchu i ogólnej formy filmu?

5.144 W firnie Dziewczyna Pięta-szek, -siedy Hildy wchodź z lewej strony...

5.145 ... by usiąść m bil jki i, kfrnera panoramuje w prawo w celu dopasowania parametrów kadrowana..

5.146 ..a kiedy Walter odwraca się na krześle i zwraca się twarzą do Hiloy, mamy do czynienia z przekadrowanam ujęcia i przesunięciem kamery dęli katnie w lewo.

1 • Ujęcie w ruchu a przestrzeń

Jak już zobaczyliśmy na przykładzie z filmu JezebeL ruchoma kamera znacząco wpływa zarówno na przestrzeń na ekranie, jak i tą poza nim (5.85—5.88). Po tym, gdy ręka z kieliszkiem pojawiła się nieoczekiwanie w zbliżeniu, kamera robi odjazd, by pokazać mężczyznę, (do którego należy ta ręka), stojącego na pierwszym planie.

Kamera w ruchu sprawia także, że nieustannie mamy do czynienia ze zmianami kąta, poziomu, wysokości oraz odległości. Podczas ujęcia z kranu, kąt może zmienić się z niskiego na wysoki, a podczas najazdu kamery na obiekt często przechodzimy od planu ogólnego do zbliżenia.

Analizując relację ruchomej kamery do przestrzeni warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań. Czy poruszanie się kamery zależy od ruchów postaci? Przykładowo, jedną z podstawowych funkcji ruchu kamery jest przekadrowywanie. Kiedy jedna postać przesuwa się względem drugiej, kadr wymaga lekkiego dopasowania poprzez niewielką panoramę poziomą lub pionową. W filmie Dziewczyna Piętaszek Howard Hawks utrzymuje równowagę kompozycyjną kadrów właśnie dzięki ciągłemu przekadrowy-waniu (5.144-5.146), Ponieważ przekadrowywanie jest umotywowane przez ruch postaci, praktycznie go nie zauważamy. Gdybyśmy zwrócili na nie uwagę, bylibyśmy zaskoczeni, że zdarza się tak często. Prawie w każdym współczesnym filmie w scenach dialogowych dochodzi do ciągłego przekadrowywania.

Ruch postaci w kadrze może pociągać za sobą jeszcze inny rodzaj zachowania kamery. Kamera może bowiem podążać za ruchem filmowanych obiektów, co nie sprowadza się tylko do zwykłego przekadrowania ujęcia. Taki sposób poruszania się kamery nazwiemy, zgodnie z logiką, ujęciem podążającymi (zob: 5.201-5.202, 5.208-5.209 i 5.213-5.222). Panorama pozwala utrzymać w karze pędzący samochód, dzięki jeździć kamery możemy podążać za bohaterem z pokoju do pokoju, a ujęcie z kranu pozwala nam śledzić wznoszący się halon. W takich przypadkach ruchomość kamery

ono ot iwo oi thom.4.

5.147 W tym ujęciu ze Zbrodni pi r K ? Lange, kamera co prawda zaczyna od pokazania Lange'a przy pracy...

5.148... jednak juz po chwili opuszcza go, by zaprezentować nam jego kowbojskie pistolety i 'Kapelusz...

5.149 ...dalej pokazuje mapę z za znaczonymi konturami Ari zony...

5.150 ... panoramuje, by pokazać jeszcze więcej broni...

5.151 ... aż w końcu wraca do podekscytowanego bohatera piszącego opowiadania c Dzikim Zachodzie.