n (118)

184

li W r. 1608, że azylu udzielają, choć ostrożnie i tylko osobom wysoko postawionym. Ankieta wiązała się z propozycją Filipa III, aby z azylu zrezygnować, a tę spowodował fakt, że rezydencja ambasadora angielskiego w Madrycie była jakoby punktem zbornym zbiegłych złoczyńców. Z relacji ambasadorów weneckich wynikało jednak, że i ambasady hiszpańskie stale udzielają azylu¹⁷².

Jednakże już w XVI w. nurtuje tendencja ograniczenia azylu do wypadków lżejszych. W r. 1540 dwaj urzędnicy weneccy: Cavezza i Abondio przekazali Francji instrukcje dla pełnomocników Wenecji mających rokować z Turcją, Francja zaś udostępniła je Turcji. Zdrada wyszła na jaw, a obaj Wcnccjanie schronili się w ambasadzie francuskiej. Ambasador, gdy siedzibę jego otoczyło wojsko, wydał władzom weneckim zbiegów, których natychmiast powieszono. Oświadczenie weneckiej Rady Dziesięciu, że „zdrajcy nic mogą korzystać z azylu”, nie przekonało wtedy Francji, za to późniejsi komentatorzy uważają je za całkowicie uzasadnione¹. W praktyce XVII w. zasada azylu coraz bardziej traci grunt pod nogami co do zbrodni o charakterze politycznym, nie dezawuowano jej natomiast tam, gdzie chodziło o przestępstwa pospolite, zwłaszcza drobniejsze².

Kierując się taką praktyką, Wicąucfort w swej pierwszej wypowiedzi dopuszcza azyl dla „nieszczęśliwych”, ale nie dla „przestępców”³. Jeszcze Vattel, odrzucając przygarnianie „wrogów monarchy i państwa”, powiada, że natomiast, „gdy chodzi o pewne przestępstwa pospolite, o ludzi bardziej nieszczęśliwych niż winnych, których ukaranie nie ma wielkiego znaczenia dla spokojności publicznej, siedziba ambasadora może im służyć za azyl”⁴. W owym czasie odosobniony był już jednak zarówno Vattel, jak Rćal, uznający azyl bez ograniczeń⁵. Wyrwicz jest ostrożniejszy od Rćala, ale zasadniczo akceptuje azyl⁶. Może kierował się i polską tradycją, której typowy wyraziciel Fredro też nie kwestionował azylu, a tylko przestrzegał przed jego nadużywaniem⁷.

Dominował już jednak wtedy zarówno w praktyce, jak w doktrynie kierunek w ogóle odrzucający prawo azylu.

Grocjusz dopuszcza azyl chyba w drodze porozumienia dwustronnego: „Zależy [...]od zgody osoby, do której wysłano posła [...], czy w jego mieszkaniu mogą korzystać z prawa azylu wszystkie osoby, które tam się schronią; uprawnienia w tym względzie nie wynikają bowiem z prawa narodów”¹⁸⁰. Późniejsi autorzy też przeważnie¹⁸¹ odrzucają azyl. Są wśród nich zarówno praktycy dyplomacji, Wicąuefort (w późniejszej wypowiedzi) i Callićres¹⁸², jak prawnik Bynkershoek, dla którego „mało co jest równie absurdalne”. „Czy po to wysyłani są posłowie, aby ukrywali rozbójników?” — pyta ironicznie, a wywodząc przywileje poselskie z potrzeb misji, dodaje: „Mogą zaś posłowie bezpiecznie działać nawet, jeżeli nie będą przyjmować ani ukrywać przestępców, ani utrudniać wymiaru sprawiedliwości monarsze, przy którym przebywają”¹⁸³. Odrzucają azyl tak Wolff, jak Moser¹⁸⁴. A dla Martensa problemem są już tylko następstwa odmowy wydania zbiega; uzasadnia ona, jego zdaniem, wtargnięcie miejscowych organów do rezydencji posła¹⁸⁵,

W praktyce kierunek odrzucający w ogóle prawo azylu przeważa co najmniej od połowy XVII wieku¹⁸⁶. Ambasador nieraz bądź wydala zbiega ze swojej rezydencji, bądź spontanicznie wydaje go miejscowym władzom, bądź przynajmniej zgadza się bez sprzeciwu, aby go zabrały. W razie oporu posła miejscowe władze grożą użyciem siły albo jej używają, wywodząc, że prawo narodów nie uzasadnia azylu. Dał temu wyraz np. w r. 1645 parlament angielski, a w r. 1663 holenderskie Stany Generalne¹⁸⁷. Gdy w połowic XVII w. ambasador francuski w Rzymie, markiz dc Fontenay, jako miejsce azylu traktował swoje karety i wywoził nimi zbiegów z papieskiego więzienia, gwardia papieska odbiła ich, a papież oświadczył, że „prawo i przywilej ambasadorów nie powinny sięgać tak daleko”¹⁸⁸.

Wypadki najbardziej charakterystyczne datują się z XVIII wieku. •

Wr. 1702 ambasador Francji w Kopenhadze, hrabia de Chamilly, udzielił azylu pułkownikowi Schliebenowi, który sprzeniewierzył pieniądze pobrane na zaciąg wojska, a ścigany przez policję schronił się w ambasadzie. Chamilly wywodził, że „prawo azylu ustanowione zostało na rzecz wszystkich ambasadorów świata chrześcijańskiego”, nie znalazł jednak poparcia nawet u własnego rządu i został odwołany¹⁸⁹.

Najczęściej przytaczany jest wypadek hiszpańskiego ministra, księcia de Ripperda (1726 r.). Otrzymawszy dymisję, schronił się on w ambasadzie angielskiej, a na zapytanie ambasadora Stanhope’a, czy jest podejrzany o jakieś przestępstwo, zaprzeczył, oświadczając, że obawia się jedynie ataku ze strony tłumu. Stanhope pozwolił* mu na razie pozostać w ambasadzie, natychmiast jednak postarał się o audiencję u króla, który początkowo zaaprobował jego postępowanie, prosząc tylko o zaręczenie, że nie pozwoli Ripperdzie uciec. Rada Kastylii orzekła jednak, że Ripperda dopuścił się „obrazy majestatu” i że nic będzie sprzeczne z prawem narodów wyprowadzenie go siłą z ambasady. Uczynił to nazajutrz alkad w asyście 60-osobowego oddziału gwardii. Wywiązała się korespondencja, w której strona angielska nie bro-

¹⁸¹ Bo nic aż tak/jednomyślnic, jak twierdzi Adair, 225 n.

¹⁸³ Wicąuefort, I, XXVIII; Callidres, U, 169 n.

¹⁸³    Bynkershoek, XXI (cyt. wyd.: 402 n.).

¹⁸⁴ Wolff, r. IX, § 1061; Moser, r. XVII, § 27 n. ¹⁸⁵ (G. F.) Martens PDG, § 191. Adair, 207 n. Zufliga, I, f. 51^a n., podaje przykłady już z XVI wieku.

¹⁸¹ Adair, 216 n. ^1,8 Wicąuefort, I, XXVIII; Yattel, IV, EX, § 119.

¹⁸⁹ (Cta.) Martens CC, I, 348 n.

\

1

^ł7a Tamże, 210.    ¹ (Ch.) Martens CC, I, 327 n.

2

Zob. Adair, 209 n. i 223.    ^,7J Wicąuefort MTA, 207 n.

3

¹⁷⁶ Vattel, IV, IX, § 118. Tam, gdzie prawo azylu miało z czasem odżyć — w Ameryce Łacińskiej — rozwój jego poszedł w kierunku akurat odwrotnym niż wskazany przez Vattela. Art. 1

4

ust. 1 hawańskiej konwencji o azylu dyplomatycznym z 20 II 1928 (Hudson, IV, 2414) wyklucza udzielanie azylu właśnie „osobom oskarżonym o przestępstwa pospolite lub skazanym za nic”.

5

^1,7 Rćal, 195 n.

6

^ł7ł Wyrwicz, 679, pkt 3: „Dom’ ich jest miejsce ucieczki dla winowajców nawet krajowych, ale ministrom rzadko i roztropnie tego przywileju używać należy”.

7

Fredro SF. 144.    ^1,0 Grocjusz, H, XVIII, VHI.