n (146)

236

wtedy państw średniego znaczenia. Państwa mniejsze, zwłaszcza najliczniejsze wówczas niemieckie, usiłował Talleyrand pozyskać przez kontakty z nimi nadreńskiego Niemca, Emeryka Dalberga, którego dobrał sobie jako drugiego delegata Francji.

Postawa Talleyranda znalazła wyraz bardziej głośny w sprawach politycznych i terytorialnych. Ale wdzięcznym dla niej terenem były też sprawy formalne i protokolarne. O konieczności znalezienia formuł proceduralnych odpowiednich do nowych zadań polityki wspomina Talleyrand w zwięzłej instrukcji, którą przed wyjazdem z Paryża sam sobie napisał¹, a znaczną część pierwszego spotkania z przedstawicielami innych mocarstw, 30 września 1814 r., poświęcił sprawom protokolarnym². Fakt, że inicjatywa oderwania precedencji do indywidualnych uroszczeń poszczególnych państw wychodziła właśnie od Francji, z którą przedtem notorycznie było na tym tle najwięcej trudności, przyczyniał się do wytworzenia na kongresie nastroju przychylnego dla Francji, na czym przecież Talleyrandowi szczególnie zależało. A nastrój ten starał się on wytworzyć, nic zapominając o najdrobniejszym szczególe, przywożąc z sobą słynną z urody i dowcipu żonę swego bratanka, Dorotę, oraz najznakomitszego w Europie kucharza, Careme. Wypowiedzi współczesnych świadczą zresztą, że nigdy poprzednio nie było spotkania międzynarodowego o atmosferze równie bezpośredniej, a stronie protokólarnej mniej skomplikowanej³. Gdy na dawniejszych kongresach roiło się od prestiżowych rozgrywek, tu wybuchł tylko jeden, szybko zażegnany konflikt precedencyjny między Wirtembergią a Hanowerem⁴.

Historyczny fakt, że to, co Genet nazwie kiedyś z dumą „koncepcją doskonale francuską”⁷⁵, pochodziło istotnie od znakomitego dyplomaty francuskiego, nie jest więc wcale dziwny. Poniechanie tradycyjnych postulatów prestiżowych na rzecz znacznie ważniejszych sukcesów politycznych przyszło bez trudności człowiekowi, którego zawsze cechowała trzeźwość i umiejętność odróżniania tego, co ważniejsze, od tego, co mniej ważne. Nie darmo w Talleyrandzie właśnie dojrzy historyk radziecki dyplomatę, który przenikliwiej niż ktokolwiek z jego współczesnych przewidywał szlaki przyszłego rozwoju, wraz z nieuchronnym zmierzchem swojej własnej klasy⁷⁶.

Czy inicjator był zarazem autorem tekstu, to inna sprawa, trudniejsza do ustalenia. Wiemy, że kto inny reprezentował Francję w komisji. Że działał w myśl uzgodnionych z królem instrukcji Talleyranda. Że członkowie delegacji francuskiej musieli codziennie—o 4 rano! — zgłaszać się u Talleyranda na odprawę, na której dostawali szczegółowe instrukcje⁷⁷. Talleyrand z reguły tak dzielił pracę, aby so-bic zostawiać tylko sprawy najważniejsze⁷⁸. Ale chcąc odciążyć siebie, nie dawj współpracownikom pełnej samodzielności. La Tour du Pin był w łonie komis referentem regulaminu, zapewne więc znaczna część zasługi jemu przypada. Teki wykazuje jednak te same cechy, co teksty niewątpliwie pochodzące od sameg Talleyranda, jak wspomniana już instrukcja kongresowa: zwięzłość, prostota w ro2 wiązywaniu spraw uważanych za skomplikowane, pewna nonszalancja stylistyczna Regulamin był więc chyba, jeśli nie przez niego samego napisany, to co najmnic przez niego poprawiony. Że Talleyrand czuwał do końca nad losem swojej ini cjatywy, świadczy i jego obecność na posiedzeniu z 19 marca, na którym Anglia Prusy i Rosja nie były reprezentowane przez szefów delegacji, a żadna delegacj; poza francuską nie stawiła się w komplecie.

Tak więc ten sam człowiek, za którego sprawą we wstępnej deklaracji kongre su nie zabrakło wzmianki o „prawie publicznym”⁷⁹, choć nie wszystkim się onj podobała⁸⁰, stał się zarazem przez zainicjowanie regulaminu rang i precedencj pierwszym realizatorem idei kodyfikacji tego prawa.

RES PORRO TRACTATUR

Znaczenie regulaminu wiedeńskiego nieraz omawiano w skali bardzo szerokie bądź powściągliwie⁸¹, bądź z przesadnymi nawet superlatywami⁸². Dla rozwoji prawa dyplomatycznego ma on w każdym razie znaczenie ogromne.

Co do treści Regulamin stał się czym innym niż początkowo zamierzano. Z przy toczonych materiałów wynika, że chciano sklasyfikować przede wszystkim państwa a dopiero pośrednio — ich przedstawicieli: Stopniowo jednak mowa o dwu tych celach równolegle, aż w końcu poprzestaje się na sklasyfikowaniu samych przedstaw wicieli, do czego — jak wynika z protokołu posiedzenia z 20 stycznia 1815 r. — w dużym stopniu przyczynił się Metternich. Wynalezione formuły okazują się zreszti samowystarczalne i obywają się bez klasyfikacji państw, która niepostrzeżenie obumiera.

Choć w treści szczupły, Regulamin jest jednak epoką w rozwoju prawa dyplomatycznego. Zrywa z przewagą w dyplomacji elementów proceduialno-prestiżowych nad treściowymi. Jest aktem z zakresu prawa formalnego, ale ogranicza zagadnienia formy do należnych im proporcji. Usuwa źródło wielu sporów. Zarazem wywiera szereg skutków ubocznych. Konkretyzując formalno-prawną pozycję dyplomaty,

⁷⁸    Saint-Aulaire, 309.

⁷⁹    Chodziło o międzynarodowe prawo publiczne. Dla człowieka generacji Talleyranda określenie „prawo międzynarodowe” brzmiało jeszcze obco jako neologizm od niedawna dopiero postulowany (przez Benthama, wyd. I — 1789, w wyd. 1879 : 326 n.).

⁸⁰    „Co tu ma do rzeczy prawo publiczne?” — miał się żachnąć Humboldt. Talleyrand odpowiedział: „Ma to, że dzięki niemu Pan tu siedzi” (Saint-Aulaire, 320).

⁸¹    Tak np. dawniej Wheaton, U, 181 n., a ostatnio Tarle w Istorii diplomatii, I, 501, w nauce zachodniej zaś Rcibstein, U, 153.

⁹² Tak Genet, l, 266 n., a w pewnej mierze i Nicclson DP, 31 n.

/

1

•    ¹ Tekst: Capefigue, 215*.

2

   Cooper, 241 i 249.    ³ Kliiber t)DV, I, 163 n., twierdzi, że nawet obecni na kongresie

monarchowie wręcz prześcigali się w prostocie i bezpośredniości. Podobnie La Gardę, I, 51 n.

⁷⁴ Kiilber, jw.; Garden TCD, I, 373 n.; La Gardę, I, 432 n.

3

   Genet, I, 269.    ⁷⁶ Tarle, 9 n.

4

⁷⁷ Tarle, 184; zwierzał się z tego właśnie La Tour du Pin.