Obraz6

2. ROZWÓJ KONSONANTYZMU NA GRUNCIE POLSKIM

§ 79. Rozwój zębowych t’, cT zmiękczonych przez samogłoski przednie. Spółgłoski t \ d’ zmiękczone przez samogłoski przednie po przegłosie stały się samodzielnymi fonemami (por. § 24,43). Spółgłoski te w języku polskim rozwijały się rozmaicie:

1)    W wygłosie i w śródgłosie przed samogłoską oraz przed spółgłoską inną niż r, rz, n, ń zębowe t’, d’ około XIII w. przeszły w ć,j np.: *tebe ^ t’eb’e ^ ćeb’e, *tenb — t’eń ^ ćeń, *tbma ^ t’ma ^ ćma, *dbnb ^ d’eń ^ jeń, *sedeti ^ s’ed’et’i ^ śejeći ^ śejeć, *xoditi ^ xod‘it’i ^ xojići ^xojić, *vedbma ^ v’ed’ma ^ vejma.

2)    W śródgłosie przed r, rz, n, ń zębowe t d’ przeszły w t, d czyli stwardniały, np.:*terp ^ t’rę ^ trę, *tbnę ^ t’nę^ tnę, *dbrę ^ d’rę ^ drę, *vb dbne ^ ve d’ńe ^ ve dńe.

Stąd oboczności: tnę : vyćinam, drę : źjeram, jeń : ve dńe.

3)    Spółgłoska ć + c wymienia się na j + c, np.: *otbCb ^ stpol. oćec -ć + samogłoska zachowuje się bez zmian, ale: *otbca ^ oćca ^ ojca ,*otbcu ^ óćcu ^ ojcu - ć + c wymienia się na j + c. Następnie temat przypadków zależnych ojc- został przeniesiony również do mianownika drogąwyrównania analogicznego: ociec ^ ojciec. Podobnie: radźca ^ rajca (por. rada, radzić), zdradźca ^ zdrajca (por. zdrada, zdradzić).

§ 80. Miękczenie spółgłosek t, d przed j. Spółgłoski zębowe t, d w połączeniu zj przechodziły w języku polskim wcj':

Np.: ps. *svetja ^ poi. śveca (por. śvatło), ps. *ovotjb ^ poi. ovoc, ps. *medja ^ poi. rńeja, ps. *xodję ^ poi. xo3ę.

Zębowe c\ 3’ bez względu na pochodzenie (mogły pochodzić z drugiej i trzeciej palatalizacji k, g, x lub z tj, dj; por. § 72, 73) około połowy XVI w. twardnieją ale w systemie morfonologicznym w dalszym ciągu funkcjonują jak miękkie. Czyli wymiana spółgłoska twarda : spółgłoska miękka (ręka : ręc ’e, noga : no3’e) zmienia się na wymianę spółgłoska twarda : spółgłoska funkcjonalnie miękka (ręka : ręce, noga : no3e jak: koza : koźe, chata : chaće).

Również pierwotnie miękkie dziąsłowe c\ z\ s’ pochodzące z palatalizacji k, g, x (por. § 71—75) oraz z grup sj, zj (por. § 76) do połowy XVI w. twardnieją i funkcjonują od tego czasu jako miękkie.

68