Obraz81

ślniczego, np. wszelkie metody oparte na naśladowaniu i odwzorowywaniu, odjęłyby temu kształceniu jego walory dydaktyczne. Walory te są atrybutem kształcenia, w którym ma miejsce:

-    racjonalne łączenie teorii z praktyką własną uczniów,

-    rozwiązywanie problemów technicznych, powiązane z uczeniem się przez przyswajanie i działanie,

-    racjonalizacja wytworów pracy oraz narzędzi i warunków pracy.

Z badań nad łączeniem teorii z praktyką, przeprowadzonych w byłym ZSRR i w Polsce (Nowacki. 1966a. 1966b; Dąbrowski, 1975; Pochankc, 1974), wynika, że nastręcza ono pewne trudności, głównie ze względu na to. że tok uczenia się praw fizyki, chemii czy biologii jest inny niż tok produkcyjny. Jak wykazał Z. Dąbrowski, harmonizacja w toku nauki praw pływania i zasad produkcji roweru wodnego jest możliwa i przynosi obustronne efekty, lecz możliwości te z pcwnyrrp trudem dają się wykorzystać. Mniejsze trudności przedstawia rozwiązywanie problemów technicy nych, szeroko w Polsce wypróbowane i opisane w różnych pracach. Istnieją również możliwośra racjonalizowania wytworów, narzędzi i warunków pracy. Wiążą się one przede wszystkim z udziałem pracy umysłowej ucznia w każdym etapie działania wytwórczego.

Sztuka

Sytuacja przedmiotu zwanego łącznie sztuką lub odrębnie wychowaniem plastyka cznym i wychowaniem muzycznym jest zróżnicowana. Są kraje, a w nich szkoły¹ gdzie przyznaje się mu rolę ważką, w niektórych wręcz dominującą, przeważnie; jednak rola ta jest niewspółmierna do jego wartości wychowawczo-kształcącej do jego wpływu na rozwój funkcji zlokalizowanych w prawej półkuli mózgu.

Wychowanie przez sztukę stwarza wielkie możliwości uczenia si^ przez przeżywanie dzieł plastycznych, teatralnych, filmowych czy muzycznych Dostarczając okazji do głębokich wzruszeń, sztuka stwarza również możliwość rozwiązywania problemów artystycznych i działania. Wykorzystanie tych możliwości jest wychowawczo płodne m.in. i z tego względu, że - jak mniema Karli Kantor - najbardziej koniecznym i ważnym warunkiem przeżycia estetycznej jest „minimalne chociażby doświadczenie powstałe w wyniku własnej działalno! ści estetycznej”¹. Własna twórczość wymaga rozwiązywania problemów ma podłożu myślenia dywergencyjnego. Są to problemy o wielu możliwych rozwiązaniach, z reguły inne niż problemy naukowe. Czynnikiem szczególnie pobudzaj jącym jest to, że tworząc własne „dzieła” sztuki młody twórca ma przed sobą wiele otwartych dróg, którymi może podążać do ucieleśnienia pomysłu twórczego, podczas gdy odkrywając prawo przyrody ma odkryć tylko jedno możliwe rozwiązanie.

Na wielostronny proces oddziaływania sztuki na osobowość wychowanków składają się różne odmiany ich działań, szczególnie korzyst-s nych, gdy występują w całym ich bogactwie. Dwie odmiany - bardziej aktywne - obejmują:

-    tworzenie nowych wartości,

-    kreatywne odtwarzanie istniejących wartości.

Do odmian bardziej pasywnych można zaliczyć:

-    udział w prezentacji rożnych wartości,

-    nabywanie wiedzy o dziełach sztuki i ich twórcach.

Tworzenie nowych wartości może w szkole obejmować dziedzinę plastyki i muzyki, lecz także twórczość literacką, teatralną czy filmową. Tworzone przez uczniów „dzieła” wymagają wysiłku indywidualnego, może to być wiersz, nowela, obraz, rzeźba, pieśń czy utwór sceniczny, lub wysiłku zespołowego, gdy temat wymaga współpracy grona osób o różnych zamiłowaniach i możliwościach twórczych, np. przy wydawaniu czasopisma, zdobieniu szkoły, przygotowywaniu widowiska czy wystawy prac lub wykonaniu filmu amatorskiego.

Twórcze odtwarzanie wartości ma znaczenie tylko w niektórych dziedzinach sztuki. Można do nich zaliczyć grę aktorską, przekład literacki z dobrze znanego uczniom języka obcego, grę na instrumentach czy śpiew indywidualny lub chóralny. Choć działalność artystyczna polega tu na trzymaniu się gotowego wzorca wartości, jednakże w jego ramach jest jeszcze dość dużo swobody na interpretację, która może być osiągnięciem twórczym.

Udział uczniów w odbiorze dzieł sztuki jest warunkiem wyrobienia sobie własnego stosunku do niej, a zarazem własnej satysfakcji z uczestnictwa w jej wartościach. Jest to łatwiejsza, szeroko dostępna odmiana kontaktu z wartościami, wymaga bowiem tylko dobrania odpowiednich dzieł i takiej ich ekspozycji, aby wywołały przeżycia odbiorców. Niezbędne jest przy tym kształtowanie smaku estetycznego młodzieży, który by ją samą usposabiał do sięgania po coraz doskonalsze dzieła.

Nabywanie wiedzy o sztuce to w niektórych krajach bądź szkołach jedyna droga do sztuki. Droga to wszakże zawodna, gdy nie wspiera się jej przez własną działalność twórczą i przez uczestniczenie w dziełach stworzonych przez wielkich mistrzów. Natomiast jako uzupełnienie tych form wiedza o rozwoju sztuki, o różnych rodzajach sztuk czy o życiu twórców może okazać się pasjonująca, trafia bowiem na grunt nieobojętny. Tak więc dopiero wszystkie cztery kategorie kontaktu ze sztuką, odpowiednio zintegrowane z całym procesem edukacji szkolnej, są w stanie rozwijać te strony osobowości dzieci, młodzieży i dorosłych, na które treści innych przedmiotów nauczania mają ograniczony wpływ. Należy do nich rozwój wyobraźni, myślenia intuicyjnego, dywergencyjnego tworzenia, globalnego ujmowania, zdolności do syntezy, jak również rozwinięcie smaku estetycznego i uczuć wyższych.

Wychowanie zdrowotne

Dotychczasowe wychowanie fizyczne jest przedmiotem jednostronnym, toteż spełnia ono dość skromną rolę w kształtowaniu osobowości uczniów. Jego podstawę stanowi uczenie się przez działanie ale działania to z reguły pozbawione jest wszelkiej inwencji, polega bowiem głównie na naśladowaniu ruchów nauczyciela lub wybranych uczniów.

121

1

K. Kantor Wychowanie estetyczne i twórczość. W: I. Wojnar (red.) Wychowanie przez sztukę. Warszaw* 1965. PZWS. s. 99.