Obraz8

_{rn liczv}ii _Się polskiego. Nie słychać u jej kolebki kogoś,

¹ C1'' nie bieelybyl w językach obcych. Zona owego Czecha ₍

rs,S'u    —* b»

kto

jednocześnie biegły był w językach obcych, zona owego Czecha ₀₍₁! crala rolę tylko niemą, aczkolw.ek wielce ważną, m,leżała bo_wicm po polsku i tym samym zapisała pierwszą stronę w dziejach polskie-go milczenia.

j_ęZyki obce. Nieznajomość języków obcych zniekształca wzajemne widzenie. Najostrzej ujawniają to stosunki kolonizacje. Ludy kolonizowane były przedstawiane przez kolonizatorów jako zbiorowiska osób nierozgarniętych. Cóż: tubylcy musieli wypowia-dać się w językach kolonizatorów, i nie mogli ich znać dobrze. To. co mówili, musiało brzmieć dziecinnie (W. F. Hcrmans). Dla wyrażenia tego wytworzył się cały pseudojęzyk: „Kali ukraść krowę" (H. Sienkiewicz). Tak więc niemało zależy od języka, w którym wyrażamy swą tożsamość.

Również w warunkach kolonizacji osiedleńczej, niepod-bojowej, następuje wcześniej czy później jakaś osmoza języków lub narodowości. Nie zawsze wchodzi w grę przymus. Jednak o polskich stosunkach z Niemcami myślimy zwykle w kategoriach wymuszanej pod zaborem pruskim germanizacji. Przesłania to nam fakt, że koloniści niemieccy w Polsce uczyli się języka polskiego, a w końcu też zapominali swój niemiecki. Rozmówki niemiecko-polskie znajdujemy wśród najstarszych polskich druków. Wokabularz rozmaitych sentencji polskim i niemieckim młodzieńcom na pożytek teraz zebrany „wybijany w Krakowie” u Hieronima Wietora w 1539 roku jest jednym z dowodów dokonującej się wówczas polonizacji mieszczaństwa niemieckiego. Użytkownikami książki mają być leci z rodzin mieszkających w polskim otoczeniu i zmuszonych ao komunikacji w miejscowym języku. Tych „młodzieńców” w żeń^ H^⁶²^ ^rozumicć jako „młodzież”, wszechobecne są bowicm w gospodzie ^ ' ^Zajęc'^{a su}£^eruJ3ce przyuczanie dziewczyn do prac\

iż ieden _pan sL^,'    . ^P,°^m,ę ‘ ^{,a musz}V* do domu / data mi powiedzą

marniała.    ^{P y,cchal} 1 stymżc mam mówić popolsku / day tobożc b>^ch

^u chłopa co kupić    ™ ^larg ' ^{a s}P^atrza,a 1 icz,i by^{ch tcz unUala}

.. uioię pilność udzialać wpolskicj mowyt / nicbędzie wam żal _pan,

^Ja f ważyli pieniędzy / będę zawsze sczeladzią mówić I tedy co dalcy /

t)^Tn'^vWC ' _B()gu bądź chwała / iżem się wyuczyła łych książek iusz chcę / nic ^FanU. _{ic(ln0 S}i_v* w tcy polskiey mowie ćwiczyć a mówić skim mi się trafi inszegy ^c/>n"j._lłv nawicki niczapamiętam / com się /młodości nauczyła, ilbop^

7 liczymy te świadectwa do najwcześniejszych polskich zdań . tycznymi formami rodzaju żeńskiego; wypowiadały je pod-jgfanwy j_cnli_eckic dziewczęta. Charakterystyczna obfitość form && ^^ńskiego odzwierciedla znany fakt, że w warunkach pokojo-^onizacji to kobiety są pośrednikami między swoimi a obcymi. '^VtJrrf° możliwe, że książka powstała z myślą o domowej i szkolnej ^ V i dziewcząt. Przybierała ona nieco śmiałe formy przysłowia.

np.:

Pożywaj wesela pókiś młoda / Boć młodość pływa iako woda

W wyrywkowych ćwiczebnych wypowiedziach, spotykamy liczne obserwacje obyczajowe i nauki moralne.

Tyś jest dziwny człowiek kiedy sobie podpiyesz I wszytko mówisz sam a drugiemu niechcesz dać mówić

Niedowier/aycie iemu nieiest pewny / nul kłania Niesmućcie się miła kucharko / a bądźcie dobrey myśłi /niezawżdy w warzeniu/ albo w pieprzenyu możemy trafić iako by pan albo pani chciała mieć.

W nosie niedłup.

Z niektórych zdań wylania się wspólnota doświadczenia, a nawet dziejowych kolei.

Miły przyiacielu / iam porozumiał / iżeś zdalektch stron przyszedł I pro

dc powiedz nam co nowego /co słyszeć o turku    niedostaye pieniędzy

Czemuście teras tak smutny / co myślicie ¹ a 3 mniniam.

mitu , ^°*^na ^ ^wysnuć z najstarszych polskich zdań 3 przesłanki założycielskiego polszczyzny:    M

J ^Wro8°wic uczą się polskiego, aby oszukać Polaków;

°dkąd zaczęli mówić, Polacy narzekają, że spotkało ich

nieszczęście.