ostrowska7

w drugim — syn (Chrystus) i matka (Maria), w czwartym — (Jan) Chrzciciel i bożyc (Chrystus). To ukazywanie osób dwójkami i sam dobór czterech osób wskazują* że autor wiersza znał retoryczną funkcją liczb w średniowieczu¹⁰. Tu być może symbolizuje ta dwójka czy tylko podkreśla parą: orędownik i właściwy adresat prośby. I to jest motyw treściowy znamienny dla obu zwrotek.

Ponieważ omawiany wiersz jest bardzo stary, a więc tak pod wzglądem językowym, jak i treściowym nie ze wszystkim — mimo objaśnień — zrozumiały, nie od razu się nasuwa fakt, że wśród elementów jego języka artystycznego Znajdują się takie, które są do dziś stosowane. Dlatego warto dla wskazanych tu form poetyckich przytoczyć odpowiedniki z wiersza bliskiego naszej epoce. Dobrze to widać na przykładzie pięknego wiersza Adama Mickiewicza:

Polały się łzy me czyste, rzęsiste,

Na me dzieciństwo sielskie, anielskie,    >

Na moją młodość górną i durną,

Na mój wiek męski, wiek klęski;

Polały się łzy me czyste, rzęsiste ...¹¹

Od razu zwracają uwagę zakończenia pierwszych wersów, które zawierają po parze przymiotników:

czyste, rzęsiste sielskie, anielskie górną i dumą.

Podpisane jedna pod drugą są te pary wewnętrznie zrymowane, ściśle wzajemnie równoległe pod względem składniowym i fleksyjnym, o tej samej zawartości sylabicznej (2 + 3). Druga z nich zawiera synonimy (sielskie, anielskie). W drugim i trzecim wersie równoległość składniowa jest głęboka, obejmuje człony:

na me dzieciństwo na moją młodość.

Wers ostatni zawiera dwa człony równoległe, ale o innym już układzie. Tu człon ten składa się z przyimka na i tego samego rzeczownika (wiek) . Różne są określenia: raz jest zaimek mój i przytmiotnik męski, za drugim razem dopełniacz rzeczownika (kląski). Jak widać, i tu jest rym wewnętrzny ('męski — klęski).

W wierszu mamy zależność składniową wszystkich czterech wersów z parzystym zakończeniem od czasownika polały się (łzy me czyste, rzęsiste).

Stwierdzamy więc w wierszu: 1, parzystość członów, 2. ich równoległość, 3. ich nieidentyczność, 4. obecność form wersyfikacyjnych dłuższych i krótszych (wersy mają kolejno 11, 10, 10, 8, 11 sylab). Ściślej paralelne są wersy wewnętrzne drugi i trzeci, swobodniej odbiegają od nich wersy pierwszy i czwarty, wers piąty jest powtórzeniem pierwszego. Kompozycja składniowa tworzy tu pewnego rodzaju obramowanie.

6. [„BOGURODZICA” A „SALVE REGINA* Z XI W. - W KRĘGU KULTURY I LITERATURY ŁACIŃSKIEJ]

Istnieje pewne podobieństwo kompozycyjne, do którego być może wolno przykładać większą wagę, niż by się zdawało. Jest to łacińska pieśń Salve Regina — Witaj Królowo. Oba wiersze dzielą się na połowy; w polskim wierszu rzuca się ten układ w oczy, w łacińskim może umykać uwagi. Ale jest. Podział przedstawia się tak (podaje się tu pochodzący ze średniowiecza przekład polski):

Zdrowa królewno, matko miłosierdzia,

Żywot, słodkość i nadzieja nasza, zdrowa!

K tobie wołamy wygnani synowie Ewy,

K tobie wzdychamy, łkając i płacząc W tym padole stez.

A tego dla, rzeczniczko nasza,

Ony twoje miłosierdne oczy k nam obroci,

A Jezusa, błogosławiony owoc żywota twego,

Nam po tern to wygnaniu ukaży,

O miłościwa, o dobrotliwa,

O słodka Panno Maryja¹².

Zbliżenia do Bogurodzicy dotyczą budowy utworu i budowy weryfikacyjnej, więc i ukształtowania składniowego. Uderza różna rozpiętość

19