o potrzebie kształceniaumiejętności społecznych pedagogów

IS2 Sylwia Dolitiska-Marciniak

mi, podejmowanie się różnych ról. Uznano je także za ważne dla rozwoju osobistego i społecznego, ponieważ ułatwiają absolwentom prawidłowe funkcjonowanie u warunkach gospodarki rynkowej. W dokumentach wprowadzonej w polskich szkołach reformy, która także zwraca uwagę na kształcenie tych umiejętności, nazwano je kluczowymi, obejmują one także umiejętność rozwiązywania problemów, słuchania innych i brania pod uwagę innych punktów widzenia, umiejętność radzenia sobie z niepewnością i złożonością oraz umiejętność organizowania i oceny własnej pracy¹. Celem kształcenia w szkole przestaje więc być przekazywanie li tylko wiedzy czerpanej z określonych dyscyplin naukowych, ale również kształcenie lak ich umiejętności, które ułatwiają absolwentowi uczestniczenie w późniejszym ży-

•    iii społecznym i zawodowym. W związku z tym konieczne wydaje się być przekonanie nauczycieli akademickich, zajmujących się kształceniem przyszłych nauczycieli,

0    konieczności rozwijania umiejętności społecznych u studentów.

Pojęcie umiejętności społecznych pojawiło się po raz pierwszy w związku z zagadnieniami... automatyzacji produkcji. W 1960 roku Crossman² zauważył, że tradycyjne umiejętności, które posiadali operatorzy linii produkcyjnych w fabrykach, nie były tymi, które decydowały ostatecznie o jakości ich pracy. Okazało się, że

•    lektywność tych pracowników zależała również od zdolności podtrzymywania komunikacji pomiędzy przełożonymi a załogą. Taka komunikacja zdawała się zależeć od cech, które nie były wówczas zdefiniowane, chociaż intuicyjnie identyfikowane. < rossinan, ceniony ekspert w dziedzinie przetwarzania informacji przez człowieka

1    studiów nad zagadnieniami interakcji czlowiek-maszyna, pojechał do Oksfordu i spotkał się / Argylc, wiodącym psychologiem społecznym, aby razem wystąpić

0    grani badawczy do Institute of Industrial and Scicntific Research w Wielkiej Bry-t.mu. dotyczący studiów nad umiejętnościami społecznymi w relacjach czło-\\i»'k człowiek i czlowiek-maszyna. Pojęcie umiejętności społecznych powstało s*. ię» nieco paradoksalnie - w naukach technicznych i ekonomicznych, gdzie ukry-t. byU) w skomplikowanej gałęzi wiedzy zwanej ergonomiką produkcji. Wielu bada-c/y. zajmujących się później tą tematyką, kładło nacisk na skuteczność i umiejętnie podejmowania działań np. handlowych w szeroko pojętych kontaktach pornię-dzv oleiwjącym usługi a klientem. W literaturze można odnaleźć wątki, dotyczące u - ningu umiejętności społecznych dla lekarzy, pielęgniarek, psychiatrów, terapeutów psychologów, pracowników socjalnych, nauczycieli, osób podejmujących pici wszą pracę, policjantów, wojskowych, bibliotekarzy, inżynierów i biznesmenów. h» zdumiewające spektrum osób i zawodów' wskazuje na wagę i powszechność zagadnienia kształcenia umiejętności społecznych, nie mówiąc o ich dokładnym okre-slriuu i zdefiniowaniu.

Pojęcie umiejętności społecznych (ang. social skills) jest na gruncie polskim rzadko używane, a jeszcze rzadziej analizowane. Rozpocznijmy taką analizę sprecyzo waniem samego pojęcia umiejętności, często przez autorów uznawanego za oczywi ste. Ze względu na okoliczności powstania pojęcia umiejętności społecznych (jako praktycznych umiejętności zawodowych) posłużę się tutaj definicji} umiejętności zawartą w Nowym słowniku pedagogiki pracy. Umiejętność jest w nim definiowana jako „sprawdzona możliwość adekwatnego do sytuacji działania, oparta na wiedzy oraz wyćwiczonych wcześniej elementach sensomotorycznych”. Zawarta jest tam też uwaga, że „umiejętności jest tyle, ile rodzajów czynności ludzkich”¹. W definicji tej chciałabym podkreślić dwa elementy. Pierwszy z nich to adekwatność: wiele osób używa swoich umiejętności nieadekwatnie, to znaczy w niewłaściwym momencie lub sytuacji. Drugi z nich zaznacza, że umiejętności zdobywamy poprzez ćwiczę nic, powtarzanie, czynne działanie.

Umiejętności społeczne są pojęciem wielowarstwowym. W najprostszym ujęciu ogranicza się ono do interakcji pomiędzy dwiema osobami, ale może również dotyczyć interakcji pomiędzy jednostką a grupą, grupą a klasą lub pomiędzy grupami i klasami ludzi. Jest ono trudne do zdefiniowania, gdyż opiera się o kilka innych pojęć psychologicznych, takich jak osobowość, inteligencja, język, percepcja, od działywania typu zachowanie-otoczenie i tym podobne. Inną trudność stanowi fakt, że pojęcie to stosowane jest przez badaczy z różnych dziedzin: psychologów, ped.i gogów, psychiatrów, terapeutów etc.

W 1983 roku Michaelson, Sugai, Wood i Kazdin zaproponowali zintegrowaną definicję umiejętności społecznych, która zawiera siedem głównych komponentów Badacze zgodzili się, iż umiejętności społeczne⁴:

1)    nabywane są w procesie uczenia się, szczególnie podczas uczenia się poprze/ kon takty społeczne, podczas których obserwujemy zachowania własne i innych, do stosowujemy te zachowania do ogólnie akceptowanych zasad, a także sami wysyłamy informację zwrotną na temat naszego zachowania i zachowania in nych. Zachowania te występują, są akcentowane i ogólnie przejawiane w konie kstach społecznych;

2)    powinny być adekwatne do sytuacji, w której mają być zastosowane (zob. wyżej);

3)    obejmują działania celowe (na przykład, jeżeli osoba A chce skłonić osobę B do swobodnej wypowiedzi, będzie uważnie na nią patrzeć, kiwać głową, potwiei dzać krótkimi słowami, że się z nią zgadza i że akceptuje to, co B mówi, po wstrzyma się od przerywania etc.) jak i odpowiednie na nie reakcje;

4)    są wyczuwalne, a główną metodą ich uczenia są wzmocnienia, czyli dodatnie sprzężenia zwrotne ze strony otoczenia (patrz tabela 2);

'    I'. W. Nowacki, K Korfllnnw.k • Nuwacł i Ił Baraniak. Nony słownik f>tulogogiki prtuy. Warszawa

.>000. v 276.

‘ 1’i/yi.u miii m K W Mcm ii, łi \ • Hill|" I, Sr, i,il \kilh of cliildien and adolcurnto contrptuuliui holi, owi sunrnt, totittiifni I nun lin I iIImiimi Av«h lali > I niulmi IOOH, s 1

1

   I Slocka, (K tkimmiu *\vhei iiIkioIhiWii uffonnoMint')    wmq\‘inośa kluczowe. Jdukncjn.

2

Mmliii I lądu nil! Innowacje" MKH). ni V

A I Wclftml. //ir ro/mytf o/łAł//nm///ł    łonu ni/(w | / lit nnnlv\i\ of SOiiol

\Aill (ictl.) W I Sinulelnn i iii 1’lcnuiu lh* • , Ncn Yoil I iiiulnii •« I V