o potrzebie kształceniaumiejętności społecznych pedagogów (4)

IM) Sylwia Dolińska-Marciniak

eom, wszelkiej maści reformatorom etc. Umiejętność wyłożenia swych racji w grupie. czasami niechętnie do nich nastawionej, jest prawdziwym sprawdzianem umiejętności społecznych, gdyż o sukcesie takiego przedsięwzięcia decyduje wiele umiejętności pokrewnych, wśród nich te, które wymieniliśmy wyżej, np. dbanie o siebie (prezencja), umiejętne odpowiadanie na pytania itp.

Ważna umiejętnością społeczną w tej kategorii jest także umiejętność zachowywania dobrej jakości wykonywanej pracy. Jest to oczywiście związane z takimi ce-• hami, jak: umiejętność pracy w zespole, umiejętność słuchania i zadawania pytań etc. Jednak można tę umiejętność traktować jako oddzielną subkategorię, gdyż jej podstawowym składnikiem jest podejście do pracy jako do czynności, która człowieka określa, dzięki której jest częścią dobrze działającego społeczeństwa. Jest to właśnie ta umiejętność, która w Polsce Ludowej ucierpiała chyba najbardziej ze wszystkich.

Ad 4. Ostatnią kategorią umiejętności społecznych, wymienianą przez Stephen-sa. są zachowania interpersonalne. Pierwsza z występujących tu subkategorii (akceptacja władzy) jest dla Polaka dość kontrowersyjna, gdyż to właśnie brak akceptacji władzy, a raczej jej całkowite odrzucenie, doprowadziło do zdobycia niepodległości w 1918 roku oraz do przemian ustrojowych w 1989 roku, a także (a może nawet pi/ede wszystkim) do zachowania tożsamości narodowej w długich latach niewoli I /9S 1918. Jednak kiedy mowa o władzy wybranej demokratycznie, jej akceptacja i> m warunkiem dobrego funkcjonowania państwa. Oczywiście władza musi sobie na i*, akceptację zasłużyć, na przykład poprzez wybieranie rozwiązań służących .|i<)U c/cnsiwu, a nie sobie (vidc znane powiedzenie J. Urbana). Jeżeli władza godna |< -i funkcji, którą sprawuje, powinniśmy się jej podporządkować dla dobra nas wszystkich. Podobnie akceptacja zwierzchników w danej instytucji jest warunkiem l< i dobrego funkcjonowania. Jak mogłaby np. działać szkoła, w której uczniowie nie /w a/nliby na jx)lecenia nauczycieli?

Kolejnym |>rzejawem umiejętnych zachowań interpersonalnych jest radzenie solu. / występującymi w grupie konfliktami. Perswazja i chęć zawarcia kompromisu > a, sto rozwiązują konflikty prędzej niż wzajemne okazywanie sobie agresji, które kom /v się tym, iż każdy czuje się jeszcze bardziej urażony. Bardzo ważne są tutaj piA l..i/\ niewerbalne - nasza gestykulacja, mimika, to w jakiej pozycji wobec rożni. »w<\ siedzimy czy stoimy, czy patrzymy mu w twarz, czy koncentrujemy się na o. mowie Również ton naszego głosu (podniesiony czy opanowany) ma istotne znaczenie. (kzywiście to wszystko nic zastąpi rzeczowych argumentów, które musimy umieć |irzygotować. Wiąże się to z j>ozytywnym podejściem do innych - jeżeli je l»o tadamy, albo przynajmniej wyrażamy chęć pracy nad sobą, aby jc w sobie wypracować, to rozwiązywanie konfliktów staje się łatwiejsze. Zakładanie, iż ten drugi e/lowiek także posiada swoją rację, która wyrasta / jego doświadczeń, jest fundamentom nic tylko rozwiązywania kwestii spornych, ale w ogóle pozytywnego liakto wama długiej osoby

Chęć pomagania innym (kolejna subkategoria zachowań interpersonalnych) oparta jest o umiejętność postawienia się w sytuacji drugiego człowieka (empatia). Osoby posiadające zdolności empatyczne są bardziej uczulone na sygnały wskazujące, czego chcą inni, czego im potrzeba'¹'. Pomoc powinna nadejść w odpowiednim momencie, być udzielana temu, kto na nią czeka. Od naszej wrażliwości zależy, czy ten moment zauważymy. Na przykład osoby upośledzone ruchowo nic zawsze chcą zwracać na siebie uwagę i nie zawsze naszej pomocy oczekują. Powinniśmy wówczas poczekać na sygnał z ich strony i udzielić takiej pomocy, jakiej pragną i jakiej my jesteśmy w stanie im udzielić.

Sztuka przyciągania uwagi i podtrzymywania relacji międzyludzkich polega na umiejętności zostania zauważonym; osoby, które nic będą chciały być zauważone, często pozostają takimi przez wiele lat. Ubiór i zachowanie u takich osób bardziej przypomina maskowanie się niż życic. Chęć i łatwość wchodzenia w kontakty z innymi osobami, utrzymywanie znajomości, rozpoczynanie rozmów, prawidłowe rozpoznawanie uczuć i trosk innych ludzi oraz odpowiednie reagowanie na nie nazywane jest sztuką współżycia. Osoby, które opanowały tę sztukę, doskonale sprawdzają się w pracy zespołowej. Są małżonkami, na których można polegać, dobrymi przyjaciółmi i partnerami w interesach. Osiągają znakomite wyniki jako sprzedawcy, menedżerowie, bywają świetnymi nauczycielami.

Powyższy opis umiejętności społecznych byłby niekompletny, gdybyśmy nie przedyskutowali tutaj sposobów kształcenia tych umiejętności. Podstawową metodą tego kształcenia są wzmocnienia, czyli dodatnie sprzężenia zwrotne ze strony oto czenia.

Tabela 2 zawiera podstawowe typy wzmocnień, stosowane w uczeniu umiejętno ści społecznych.

Nabywanie umiejętności społecznych to długotrwały proces, rozpoczynający się we wczesnym dzieciństwie. Pierwszymi nauczycielami tych umiejętności są rodzice bądź opiekunowie, którzy swoimi codziennymi zachowaniami dają wzór konkici nych zachowań społecznych. Poprzez wyrażanie akceptacji zachowań dziecka lub też jej braku kierują oni jego zachowaniem. Dokonują tego za pomocą zarówno werbalnych, jak i niewerbalnych wzmocnień. Ich stosowanie powinno następować tak często, jak tylko jest to możliwe. Możliwości stosowania tych wzmocnień są duże i obejmują wiele reakcji - od uśmiechu, poprzez pochwały etc. do obszernych wypowiedzi. W literaturze obcojęzycznej ten wątek odnosi się głównie do dzieci, bo to od nich należy zacząć pracę nad umiejętnościami społecznymi. W Polsce problematyka ta jest raczej nowa i dlatego trzeba często rozpoczynać pracę nad tymi zagadnieniami z ludźmi już ukształtowanymi, nawet ze studentami i nauczy ciclami.

Ihiilt ni, s HI