P1010360

I ORD BYRON I LORD RUTHWEN i*, i 179

czyna uciekła, a wampir pochłaniał z apetytem swój ohydny posiłek”³⁰. Wszystko w tym opisie cieszy łowcę stereotypów, również trzykrotnie użyty przymiotnik „ohydny”. W końcu chodzi o gwałt, przedstawiony w sposób podniecający -zresztą utwór był właśnie tak reklamowany: A Romance ofExritinglnterest^Si.

W kręgu romantyczno-bajronicznej bluźnierczej rewolty, doprowadzonej wszakże do szaleńczego kresu, umieszczają się Pieśni Maldorora (1869) niezwykle tajemniczego poety występującego pod imieniem Lautreamonta. Jeden z najdziwaczniejszych utworów literatury dziewiętnastowiecznej, do głębi gotycystyczny, doceniony w istocie dopiero przez surrealistów, obrósł już dzisiaj wieloma komentarzami i opracowaniami. Jego szalony bohater, Maldoror, stanowi kwintesencję przeklętych bohaterów całej czarnej literatury, jakkolwiek jego autor uważał ją za niedostateczną w zgłębianiu zła³². Maurice Blanchot określa zamiar Lautrćamonta jako związany z tematem da i z intrygą zasupłaną wokół Maldorora-wampira.

W istocie najważniejszym wątkiem żyda Maldorora, od początku opowiadanym w tej wspaniałej prozie poetyckiej, jest jego zdecydowane wkroczenie na drogę zła. Stanowi ono zresztą istotę ludzkośd. „Zawsze był [człowiek] przekonany, opuszczając powieki pod rezedą skromnośti, że składa się przeważnie z dobra i bardzo niewielkiej porcji zła. Niespodziewanie pouczyłem go, wyciągając na światło dzienne jego serce i matactwa, że wprost przeciwnie, jest w nim tylko zło i bardzo niewielka ilość dobra, którego ulatnianie się usiłują powstrzymać prawodawcy”³³. Na początku też dzieła projekt Maldorora jako wampira jest bardziej wyraźny i bardziej stały niż w jakiejkolwiek innej partii poematu³⁴.

Mickiewicz, buntujący się przeciwko Stwórcy rzeczywiście naśladuje Szatana. Z innych wszakże pobudek niż Maldoror. Ten bowiem czuje się rzecznikiem ludzkości dręczonej przez zlo we wszystkich możliwych przejawach, a nie przedstawicielem uciśnionego narodu. Różnica jest tym większa, że bluźnierstwa rozsiane na kartach Pieśni mają natężenie rzadko spotykane w dziejach literatury” (s. 34). W bluźnierstwach tych jest jednak coś, co Lautrćamonta łączy z Mickiewiczem, „a mianowicie religijność, która mimo wszystko daje znać o sobie w Pieśniach.” (s. 35). - Warto zauważyć, że wiersz Upiór poprzedzający II i IV część Dziadów został przetłumaczony jako Le vampire (s. 30). Nie jest to jednak wampir (jak w „pieśni szatańskiej” Konrada z IH części Dziadów, por. rozdział 14), lecz duch-powrotnik, błąkająca się dusza samobójcy z miłości.

³³    Lautrćamont, Pieśni Maldorora i Poezje. Przekład, wstęp i przypisy M. Żurowskiego, Warszawa 1976, s. 74. W dalszym ciągu wywodu będę podawała w nawiasach strony tego wydania.

³⁴    Por. M. Blanchot, Laturiamont et Sade. Avec le texte intigral des „Chants de Maldoror", Paris 1963, 6. 2881296.

Marcel Jean, ilustracja do Pieśni Maldorora Lautrćamonta, około 1936-1938

4