P1020234

138 4. Akapit

nostek leksykalnych (oczywiście, chodzi o sytuacje, gdy powtarzanie nie jest ani konieczne, ani potrzebne).

Kowalski od dawna myślał o kupnie samochodu. Nowy wóz miał być dobry i tani.

Jutro przyleci do Polski premier Francji. Szefowi rządu będzie towarzyszyła grupa francuskich biznesmenów.

Dobierając bliskoznaczne zastępniki, musimy jednak pamiętać o tym. że wymienność poszczególnych synonimów jest ograniczona różnymi czynnikami (zob. 2.2.2). Najistotniejsza jest kwestia rozmaitego nacechowania stylistycznego i ekspresywnego, z czym niekiedy wiąże się określona lączliwość. Na przykład w szeregu synonimicznym z wyrazem dzieci znajdują się takie rzeczowniki, jak potomstwo, pociechy, milusińscy, bachory. Jednakże w tekście neutralnym stylistycznie nie możemy zastosować następującego powtórzenia niedokładnego: Internet stanowi poważne zagrożenie dla dzieci. Dziecięca naiwność i łatwowierność skłania bowiem potomstwo/pociechy/milusińskich/bachory do udostępniania swoich danych. Żaden z proponowanych bliskoznaczników nie jest neutralny stylistycznie, a w dodatku pierwsze trzy wymagają uzupełnienia dzierżawczym zaimkiem nasz.

Drugim rodzajem powtórzeń niedokładnych są powtórzenia pery-frastyczne Peryfraza, czyli omówienie, to wyrażenie o charakterze opisowym, zastępujące pojedyncze wyrazy, często - nazwy własne.

Za największego polskiego romantyka uważany jest Adam Mickiewicz. Autor -Pana Tadeusza" urodzi! się...

Do Polski przyleciała wczoraj japońska drużyna siatkarska. Zawodnicy z Kraju Kwitnąęei Wiśni...

Przez prawie ćwierć wieku mieszkał w Rzymie. Do Miasta Siedmiu Wzgórz przyjechał...

Peryfraza o charakterze obrazowym, metaforycznym (jak w dwóch ostatnich przykładach) może dodatkowo pełnić funkcję ozdobnika tekstu.

Mimo tych niewątpliwych zalet, peryfraza to środek dość niebezpieczny. Posługiwanie się skonwencjonalizowanymi omówieniami prowadzi niekiedy do szablonu językowego, stylistycznego banału, który nie tylko nie ożywia wypowiedzi, lecz, wręcz przeciwnie, czyni ją pretensjonalną i drażniącą w odbiorze.

Powtórzeń niedokładnych nie należy nadużywać. W wielu wypadkach lepiej jest użyć raz jeszcze tego samego słowa niż posłużyć się niedopasowanym synonimem czy szablonową peryfrazą.

Na pograniczu powtórzeń niedokładnych i nawiązań znaczeniowych sytuują się quasi-powtórzenia wykorzystujące relacje hierarchiczne w słownictwie. Taka jest relacja między wspomnianymi wcześniej wyrazami zwierzę - pies - wilczur. Pierwszy wyraz jest nadrzędny w stosunku do drugiego, drugi - w stosunku do trzeciego. Inaczej mówiąc, mamy tutaj do czynienia z hiponimią (zob. 2.2). Otóż, quasi-powtórzenia hiponimicz-ne również pozwalają na uniknięcie powtórzeń dokładnych, a zarazem -na uspójnienie tekstu.

Znaleźliśmy bezpańskiego wilczura. Pies byl bardzo wychudzony.

Przybłąkal się do nas jakiś pies. Zwierze nie opuszczało nas ani na chwilę.

Zwróćmy uwagę na kolejność: w pierwszym zdaniu zawsze występuje hiponim (podrzędnik), w drugim - hiperonim (nadrzędnik). Wynika to ze sposobu przekazywania informacji - skoro już podaliśmy informacje bardziej szczegółowe, możemy sobie pozwolić na uogólnienie (zgodnie z zasadami wnioskowania logicznego: jeśli to coś było wilczurem, musiało być psem). Przy kolejności odwrotnej wyraz podrzędny należałoby potraktować jako nową informację:

Znaleźliśmy bezpańskiego psa. Byl to wilczur...

4.3.4. Elementy odnoszące: zaimki i elipsa

Wczoraj w okolicach dworca znaleziono pss. Pies miał na szyi obrożę z wygrawerowanym napisem...

Wczoraj w okolicach dworca znaleziono psg. Zwierzę miało na szyi obrożę z wygrawerowanym napisem...

Wczoraj w okolicach dworca znaleziono Miał qq na szyi obrożę z wygrawerowanym napisem...

Wczoraj w okolicach dworca znaleziono psą. f) Miał na szyi obrożę z wygrawerowanym napisem...

Oto różne sposoby nawiązań międzyzdaniowych. We wszystkich czterech przykładach mamy do czynienia z korefercncyjnością, czyli odnoszeniem się do tego samego desygnatu. Jednak w dwóch przykta-