p2190351

_OłOlA I CZYN

■tppositum Jako podmiot

Ta wspólna obu strukturom E działaniu i dzianiu się - podmiotowo^ człowieka znalazła w filozofii uprawianej wedle założeń Arystotelesa i Tomasza z Akwinu swój wyraz w koncepcji sup-positum. Etymologiem* wyraz ten wskazuje na coś, co jest położone pod (sub-ponere). Tak w łato* B9 wszelkim działaniem oraz ..pod" wszystkim, co się w nim dzieje. Jeży” człowiek. Smppositum wskazuje na samo bycie podmiotem albo tez wskazuje na podmiot jako byt. ów podmiot jako byt tkwi u podstaw każdej struktury dynamicznej, każdego działania oraz dziania się. każdej sprawczoici ocaz podmiotowości. Jest to byt realny, byt-^człowiek" realnie istniejący, a I konsekwencji też realnie działający. Pomiędzy istnieniem a działaniem zachodzi ścisły związek, który stanowi temat jednego z najbardziej podstawowych ludzkich zrozumień. Filozof dał temu zrozumieniu wyraz w zdania: „operuri icquitur esse**, co w naszym języku wypadałoby chyba wyrazić tak: naprzód coś musi istnieć, aby następnie mogło działać. Samo esse -istnienie I znajduje się u początku działania, znajduje się również u początku wszystkiego, co w człowieku się dzieje: znajduje się u początku całego właściwego człowiekowi dynamizmu.

Owo tu# nie jest tym samym co suppositum, jest tylko jego konstytutywnym aspektem. Gdyby bowiem owo ^coś" nie istniało, nie byłoby też początkiem oraz podmiotem całego właściwego mu dynamizmu, działania i dziania się. Gdyby nie istniał człowiek - ani by nie działał, ani też nic by się w nim nie działo. Biorąc pod uwagę ów podstawowy, konstytutywny aspekt każdego bytu. mówi się czasem, że suppositum jest 10 byt jako podmiot istnienia I działania.*⁹* Istnienie, w koncepcji św. Tomasza, jest pierwszym aktem (actus) każdego bytu, czyli pierwszym i podstawowym czynnikiem jego zdynamizowania²⁹. Cały dynamizm, polegający na działaniu, jak też na dzianiu się. które zachodzi w dynamicznym podmiocie, jest wtórny w stosunku do tamtego dynamizmu: ~operari seąuitur esse**. Przez operari należy rozumieć właśnie cały ów wtórny dynamizm, nie tylko samo działanie, ale także wszystko, co w podmiocie się dzieje.

Człowiek Jako suppositum

Czlowicka-osobę wypadu w pierwszym I podstawowym nucie zidentyfikować jako suppositum. Osobą jest konkretny człowiek - indiutduo subsuutUo.

€ 3Ś 0*. cyt

mc k flS•

jak głosi w pierwszej części swej klasycznej definicji Boecjusz” Ko*-krelnoić to zarazem poniekąd jedyność i niepowtarzalność, to w każdym razie zindywidualizowanie. W pojęciu osoby zawiera się jednak coś więcej nil w pojęciu individuum. osoba to coś więcej niż zindywidualizowana natura. Osoba zawsze jest jednostką natury rozumnej, jak głosi pełna definicja Boccjusza: „persona est rationalis naturae individua substantia". Tyra niemniej ani pojęcie natury (rozumnej), ani też jej indywidualizacja zdają się nic oddawać owej specyficznej pełni, jaka odpowiada pojęciu osoby. Owa pehua to nie tylko konkretność, to jut raczej jedyność i niepowtarzalność. Język potoczny dysponuje tutaj lapidarnym, a zarazem dosadnym wyrażeniem zaimkowym: osoba - to ktoś. Ów zaimek jest kapitalnym skrótem semantycznym. natychmiast bowiem wywołuje skojarzenie, a w nim porównanie i przeciwstawienie do ..coś'*. Zidentyfikowanie osoby jako suppositum domaga się uwzględnienia owej różnicy, jaka zachodzi pomiędzy JaoT a „coś".

Osoba to jest suppositum, ale jakże inne od wszystkich, które otaczają człowieka w widzialnym święcie. Ta inność, ta proporcja czy raczej dysproporcja. na jaką wskazują zaimki „ktoś" i „coś", przenika do samego korzenia bytu. który jest podmiotem. Podstawowe, wedle św. Tomasza, zdynamizowanie tego bytu przez istnienie (esse), a w konsekwencji też cały wtórny jego dynamizm wyrażający się w operari (działanie i dzianie się) wykazują tę urną inność, tę samą proporcję, w której tkwi dysproporcja. Istnienie i działanie osoby podlegają zasadzie metafizycznej analogii (analogia bytu), ale równocześnie też przez nią tłumaczą się i wyodrębniają. Osoba, człowiek jako osoba, to jest suppositum, to jest podmiot istnienia oraz działania - z tym jednak, tc istnienie (esse) jemu właściwe jest osobowe, a nie tylko indywidualne w znaczeniu indywidualizacji natury. W ślad za tym i operari. przez które rozumiemy cały dynamizm człowieka — zarówno działanie jak i dzianie się. jakie w nim zachodzi - też jest osobowe. Osoba pozwala się zidentyfikować jako suppositum przy zastosowaniu właściwej analogu: smp-positum „ktoś” wykazuje nie tylko podobieństwo, ale i różnicę oraz dystans względem każdego suppositum „coś".

Różnice między sprawczością i podmiotowością a Ich synteza

Identyfikacja człowicka-osoby jako suppositum pozwala nam widzieć w nim jakby syntezę owych przeżyć, a zarazem dynamicznych struktur, które

*IW. B o • 11 u *.

lama. t LXIV. wyd. 1. ••Uumu".

Ubte dr persona et dMku umtmett H mm penemm OM. l» l ■ P. Migać. Parts 1860. 1343 Di JPWWM —smm 'Wi ilu