patologia27

bieniu). Od podobnych przyczyn zależy też może korzystny wpływ, jaki lekarz cieszący się zaufaniem chorego wywiera na niego już samą swoją obecnością Jednak słowa niebacznie wypowiedziane przez nieostrożnego leka-. ,, )_ub jeao słowa przypadkowo zasłyszane przez chorego bywają szkodliwym czynnikiem jatrogennym o niekorzystnych implikacjach psychicznych

i psychosomatycznych.

3.4.5.2.

Tak zwany efekt placebo i jego wpływ na przebieg choroby

Na skutki działania lekarstwa stosowanego u zwierząt lub człowieka składają się efekty wynikające z działania biologicznego leku (opisywane w podręcznikach farmakologii) oraz następstwa nieswoiste, związane z samym zabiegiem (np. wstrzyknięciem) i towarzyszącymi okolicznościami (np. przymusowym unieruchomieniem zwierzęcia lub małego dziecka, ukłuciem igłą w czasie dokonywania zastrzyku czy obawą przed tym ukłuciem). Następstwami nieswoistymi bywają reakcje emocjonalne, zmiany czynności układu autonomicznego (np. przyspieszenie akcji serca, podwyższenie tętniczego ciśnienia krwi, zmiana rytmu oddechowego, odczyny neurohumoralne -np. uwolnienie adrenaliny), wyzwolenie odczynu stresowego itp. W pracy naukowo-badawczej, dla zróżnicowania następstw obu wymienionych rodzajów, włącza się zwykle do planu badań grupę osób lub zwierząt, gdzie np. zamiast roztworu badanego leku wstrzykuje się tylko jego rozpuszczalnik (sam przez się dla ustroju obojętny).

U człowieka świadomego swej choroby i prowadzonego leczenia, a więc z natury rzeczy zaangażowanego emocjonalnie w ocenę własnej aktualnej sytuacji, dość często można jeszcze stwierdzić - poza wyżej wymienionymi - występowanie zróżnicowanych zjawisk zmieniających do pewnego stopnia przebieg choroby, a określanych łącznym mianem „efektu placebo". Zespół takich następstw (objawów) występuje po stosowaniu substancji, co do której chory jest przekonany (zgodnie lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym), iż chodzi o lek efektywnie działający’. Zlecenie leku i jego stosowanie jest istotną częścią składową stosunków między lekarzem (który pragnie, aby lek wywołał określone następstwa i tego właśnie oczekuje) a chorym, również i ze swej strony pragnącym, nieraz w sposób wręcz dramatyczny, aby lek okazał się skuteczny. Nadzieja chorego bywa na ogół tym silniejsza, im bardziej ufa on lekarzowi. Podobnie oczekiwania lekarza obarczone są czynni-

..Placebo" itae.) znaczy dosłownie „będę się podobać". Tak pierwotnie określano leeze-ⁿie pozorne, tj. stosowanie substancji dla ustroju obojętnej (np. podawano choremu w kapsuł-^ce z opłatka zwykłą mąkę tylko dla zaspokojenia potrzeby chorego na leczenie, gdy mianowi-^ue stosowanie rzeczywistego leku nie było potrzebne lub możliwe).

85