PICT6169

Rozdział 13

Metody zbierania materiałów badawczych

Marnymi są odkrywcami ci u-, d/ą. żc nic ma lądu. ponic^?J dzą nic. prócz, morza. '

Franciszek

13.1. Obserwacja uczestnicząca^{1 2}

Wzorem dla obserwacji uczestniczącej były badania etnografie^ w których badacz wchodząc w określoną społeczność, żyjąc w niej. ^ znawał sposób życia, obyczaje, wierzenia, legendy tej społeczności. Obserwacja uczestnicząca związana jest z badaniem społeczności z pozycji jej uczestnika. Stopień aktywności badacza jest zależny od specyfiki 'zjawiska oraz od miejsca, w którym prowadzone są badania^{3 4}. Obserwacja uczestnicząca zakłada różne stopnie aktywności ją prowadzącego⁵:

1. Pełnoprawny uczestnik. Badacz jest w pełni zaangażowanym uczestnikiem obserwowanej sytuacji, wtapia się w nią, nic odróżnia się od pozostałych członków grupy. Ten najwyższy stopień aktywności nazywany jest badaniem przez wspólne doświadczanie⁶. Badacz przeżywa

nia. J«> “>• ^{zdjnlc A}' ^{Wyku s}P°^!/>b Poznawania najlepiej nadajacy się do ^badanl;‘ ^^aW,Sk ™^nych- *teh się. „ charakter/.e żywego procesu społecznego . Obserwator nawieje bezpośrednią, o^bi-sią relację z badanym,, a ponadto konsultuje z nimi swoje spostrzeże-niż. Badanie przez wspólne doświadczanie jest najpełniejsze wówczas _gdy badacz jest członkiem społeczności, którą obserwuje i Uczestnik jako obserwator. Zarówno badacz, jak i zainteresowani świa-' domi są swej roli. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia wówczas. gdy badacz wchodzi do środowiska, jako osoba z zewnątrz. W takim przypadku niezbędny jest pewien czas, aby wszyscy przyzwyczaili się do nowej dla siebie sytuacji, ponieważ ważne jest wzajemne poznanie się. nabranie do siebie zautania. Często ten etap wstępny stanowi ważny fragment opisu przeprowadzonego badania^{6 5 7 8}.

3. Obserwator jako uczestnik. Badacz jest uczestnikiem sytuacji, ale jako obcy. zaznacza swą rolę. jest bardziej obserwatorem niż uczestnikiem, rzadziej wchodzi w interakcje z pozostałymi członkami grupy. Obserwację, jako technikę, stosuje się także w badaniach ilościowych, ale inaczej się ją rozumie. Sedno różnicy pomiędzy nimi tkwi w innym rozumieniu uczestnictwa. W badaniach ilościowych zakłada się. że obserwacja pozostaje czysta, badacz nie wchodzi w interakcję z obiektem, uczestniczy w zjawisku wyłącznie poprzez swoją w nim obecność. Jest to pogląd przyjęty za fizyką klasyczną, w której pomiary traktowane były jako procesy nie mające wpływu na przebieg obserwowanych zjawisk. W fizyce kwantowej natomiast dostrzega się. że pomiar jest poważnym zakłóceniem przebiegu tego. co mierzy, a mikroobiekt „dostosowuje swoje własności do przyrządu, za pomocą którego aktualnie mierzy się jego

1

¹ Tej nazwy powszechnie używają autorzy obcojęzyczni (dic teilnelunende Beobah-tunf> - niern.; partici/mu obsen-ation - ang.). Por. S. Lamnek. Qualitative Sozialforsdai{. Band 2. Mcthoden und Techniken, Weinhcim 1995; a także R. Bogdan. S.J. Taylor. faro-duction to qualitative nsearch methods. New York 1975: Wilcy.

•’ Prowadzenie badań w instytucjach zamkniętych takich jak np. dom poprawczy, więzienie poważnie ogranicza aktywność badacza. Por. P. Moczydłowski. O sposobach*^ w sekrety stosunków międzyludzkich. Przypadek instytucji totalnych, [w:] Poza;grmcera, op. cit.

¹ S. Lamnek. Quaiitativc Sozialforscltung. op. cii.

2

Jest to termin używany przez A. Wykę. Por. A. Wyka. Model badań. op. ciL.acF>

3

przebiegu tych badań znajduje się w tekście „Talabot", czyli badacz spolecmyjabprji

4

M. Kcmpny. E. Tarkowska. Warszawa 1993. Obydwa wymieniono teksty znajdują się Ukżc w książce: A.Wyka, Badacz społeczny wobec doświadczenia. Warszawa 199.'.

⁵ A. Wyka. Badacz społeczny wobec.... op. cit.

5

wszystkimi, szczególnie gdy ma do czynienia ze znaczną liczbą uczestników.

6

O ile jest to możliwe, nic zawsze bowiem badacz jest w stanic porozumieć się ze

7

M- Stacey, Front bcing a native to becoming a nescarchcr: Meg Stacey and lite gcnc-

8

^rd mtdieal counsil. „Studics m Qualitativc Mcthodology". vol. 4. 1994.