pkm osinski39

76 I Konflmowunle inuzyn

76 I Konflmowunle inuzyn

R,yx 1.46. Bilami cieplny

Oprócz obliczeń wytrzyraałościowych. polegających na sprawdzeniu wartości naprężeń, często trzeba sprawdzić jeszcze wartości odkształceń części. Może się bowiem zdarzyć, że część obciążona silą nie ulegnie zniszczeniu, ale odkształci się w stopniu niedopuszczalnym. Nadmierne odkształcenia mogą być powodem wad* liwego działania maszyny lub uszkodzeń w wyniku zetknięcia się części, albo I niekorzystnego rozkładu nacisku. Należy wtedy obliczyć wartości odkształceń i po- I równać je z wartościami dopuszczalnymi.

Podobnym problemem jest sprawdzenie stateczności elementów wiotkich: prę* I lów. płyt. powłok itp. W niektórych przypadkach konieczne jest sprawdzenie I amplitud drgań części maszyn.

1.6. Tolerancje i pasowania

Zachowanie dokładnych wymiarów części w trakcie obróbki jest niemożliwi Wymiary rzeczywiste w zależności od dokładności obróbki odbiegają w mniejszym lub większym stopniu od wymiarów nominalnych. Dokładność wykonania wymiarów części współpracujących ma decydujące znaczenie przy składaniu tych części. Przy produkcji seryjnej i masowej ważny jest problem zamienności. Z reguły części powinny być tak wykonane, aby bez żadnej dodatkowej obróbki dały się złożyć przy montażu. Podobne wymagania stawiane są przy naprawach maszyn, gdy wymieniamy części zużyte, zastępując je nowymi.

Najczęstsze skojarzenia części powstają przez łączenie walka z otworem. Toteż omawiać będziemy zasady tolerancji średnic wałków i otworów. Zasady tolerancji dla innych wymiarów' są takie same. Każdy wymiar zewnętrzny ograniczający bryłę traktujemy przy tym jakp wymiar wałka. Natomiast każdy wymiar wewnętrzny traktujemy juko utwór. W związku z tym dla każdej średnicy wałka lub otworu należy podać wymiary graniczne, dolny A i górny B. między którymi powinien być utrzymany wymiar rzeczywisty przedmiotu (rys. 1.47), Tolerancja wymian

Tolerancji T odpowiada na rys. 1.47 tzw. pole lolerancji (podwójnie zakres-kowane). Różnicę algebraiczną między wymiarem górnym i odpowiadającym mu wymiarem nominalnym nazywamy odchyłką górną es, ES. Różnicę algebraiczną między wymiarem dolnym a odpowiadającym mu wymiarem nominalnym nazywamy odchyłką dolną ei, El. Odchyłki górne dla wałka i otworu określone są wzorami

es = B_n.—N, ES == B_a-N, odchyłki dolne odpowiednio

Rys. 1.47. Tolerancje średnicy otworu i walka

(1.58)

(1.59)

Odchyłki odmierzamy od linii wymiaru nominalnego, czyli od tzw. linii zerowej, nadając im znak plus ponad tą linią i znak minus poniżej tej linii. Tolerancje wałków i otworów są wobec tego równe odpowiednio

r_w*= es-ei, T, = ES-Ef.    (1.60)

Tolerancja jest zawsze dodatnia.

Weźmy na przykład wałek o średnicy 50 mą dla którego ustalamy wymiary graniczne A = 49,97 mm i B = 50,04 mm. Odchyłki wynoszą

ei = 50,04 — 50 = 0,04 mm, es = 49,97 — 50 — —0,03 mm.

Tolerancja zaś wynosi

T_w = es—ei = 0,04 +0,03 = 0,07 mm.

Tolerowany wymiar zapisuje się w ten sposób, że u dołu piszemy odchyłkę dolną, u góry odchyłkę górną. Dla podanego przykładu zapis ma postać

5ffSS

Tolerancje wymiarowe są znormalizowane. W Polsce obowiązuje układ lolerancji i pasowali według PN, zgodny z międzynarodowym układem (SO. W układzie tym określone są dla każdego wymiaru dwa elementy: szerokość pola toleranęjt i jego położenie w stosunku do linii zerowej.

Tolerancje według szerokości pola dzielą się na 19 klas dokładności. Klasy oznacza się numerami 01. 0 i od I do 17. Klasy dokładności 01, 0 i od I do 7