religia a kultura0

62 RELIGIA A KULTURA

O ile w modelu translacyjnym punktem wyjścia procesu poszukiwania miejsca dla nowej^adyCjPrcligijneTw'' zastanym kontekście religijno-kulturowym była troska o wierność przekazu nowych treści doktrynalnych przy użyciu środ-ków tyBowycn atanalfTury zastanej, o tyle w modelu antropologicznym punktem wyjścia jest nowy kontekst kulturowy i jego potencjalne nasycenie treściami religijnymi, którejnuszą zostać"wyirilerpretowanc tak, aby dostrzec w mch przejawianie się wspólnego im i nowej tradycji rdzenia. '*

Przykładem takiego podejścia jest stanowisko pochodzącego z Afryki, a pracującego ^Ameryce teologa,j^oberta E, Hooda.pważa on, że próby wprowadzenia chrześcijaństwa w Afryce noszą zbyt jednoznaczne piętno tradycji europejskiej, wywodzącej się z kontekstu grecko-rzymskiego. Taki sposób prezentowania religii w kontekście afrykańskim jest zbyt odległy od doświadczeń i przekonań ludzi tam żyjących. Po to. aby stać się bardziej adekwatną dla tego kontekstu, przynoszona religia musi uwzględnić lokalne idee religijne i włączyć je. w swój główny nurt. Hood postuluje np., aby idee_duchów pośredniczących między bogami a ludźmi w tradycyjnych religiach afrykańskich zostały.włąęzo-ne w główny nurt doktryny chrześcijańskiej, poprzez zbudowanie np. altcrna-' tywnej teologii Ducha Świętego jednoczącej w swoim podejściu kult duchów ziemi i doktrynę chrześcijańską. Podejście takie oznacza, że to Społeczność lokalna, której prezentowana jest nowa religia, reinterpretuje ją tak, aby nowe treści dotyczyły jej życia i problemów. Fascynującym opisem takiej reinterpre-tacji jest przedstawiona przez niego celebracja Eucharystii wśród Masajów w Afryce, dla których stanowi ona ofiarowanie wszystkich czynności odbywających się ich wiosce w tym samym czasie, co Eucharystia celebrowana przez przybyłego misjonarza (Donovan, 1982).

Odwołując się do kontekstu psychologicznego,, można powiedzieć, żejnodel^ antropologiczny jest typowym podejściem typu emi<hw badaniach kulturowych, ‘aTwfęc koncentruje.się na.tym, co. typowe i charakterystyczne dla danej-kultury, izaś podejście(e//cJ charakterystyczne dla modelu translacyjncgó, opiera się na poszukiwaniu tego, co .od kultury jest niezależne, i.przez nią nieJesLuwarunko-wane. (Jaworowska i Szustrowa, 1990).

Powyższe modele postępowania różnią si^stosunkicm to zastanego kontekstu społpczono-kulturowcgo. W podejściu opisywanym przez moddltranskicyj.-ny kultura zaspuia musi poddać się naciskowi kultury nowej, ulec pod jej wpływem zasadniczej zmianie. Nowa religia jest traktowaną apriorycznie jako mająca większą wartość od religii lokalnej, a co za tym idzie - w sposób zasadny ją wypierająca. Taki model inkulfuracjf Teligi i charakteryzował sytuacje, w których podbój ekonom iczó-pol i tyczny kraju był łączony z wprowadzaniem tam nowej religii. Wspomniani Wcześniej misjonarce (których pamiętniki wykorzystał Hall, 1904, do wskazania paralelności między zjawiskami akulluracji Indian do nowej kultury przybyszów z Europy i dzieci białych osadników do religii swoich rodziców) podjęli właśnie taką próbę wobec ludności indiańskiej. Zakładając w 1636 roku szkołę dla Indian (która w następnych stuleciach ulegała różnym przekształceniom, aż wreszcie stała się Uniwersytetem Harvarda), pragnęli za

jej pomocą .^ucywilizować”, czyli upodobnić_dp siebie, również,.pod względem religijnym^lądność miejscową. Historii akulluracji religijnej, opartej na tym modelu, dostarczają również opisy podbojów Indian amerykańskich (dc Las Casas, 1989).    ^

V Módef ańlropójógićżńy może z kolei posłużyć do opisu wielu_współęzęsnych dz.iąłart.misyjny.cb na.terenie Afryki czy-AmetyJa.J2oUidniawej. Misjonarze przynoszą tam co prawda nową religię, ale nie próbują jej wprowadzać poprzez wykorzenienie, starej. Jako pierwszoplanowe stawiają sobie poznanie spóle-czeństw, które w przyszłości pragną ewangelizować, tak, aby móc przedstawić" im nową religię w sposób oparty na zastanym systemie znaczeń kulturowych¹?^-'

⁷t

3.3. Model praktyki społecznej

^V)'-    \k. \ :

Jf,uŁ^0y>    U

To model akulturacji religii identyfikowany z teologią^wyzwolenia. Oparty jest na przekonaniu, że nąj^ższąjorftią wiedzy Jest zaangażowanie człowieka na rzecz poprawy losu innych ludzi i zmiany świata. Jest to podejście, które narodziło się w roku\l97£ "w Tanzanii .punktem wyjścia stała się potencjalna zdolność nowej - na.gruncie"afrykańskim - tradycji religijnej (chrześcijaństwa).dp stymulowania działań, mających na celu zmianę niesprawiedliwych stosunków społećznych. W przeciwieństwie do innych sposobów akulturacji doktryny religijnej, w tym wypadku religia⁵ stała się nie tyle przedmiotem traktatów teologicznych, ile argumentem w dyskusji między wyznawcami, próbującymi zasto-sować ją do wywołania potrzebnej zmiany spoleczno-kulturo.wq> Punktem wyjścia dla tych dyskusji było przekonanie, że sposobem ną poznanie Boga jest działanie.. Przykładem mogą być działania, jakie podejmował Jezus, ęzy\fn\vdl-nianie świata od zła, walka o.sprawiedliwość.

"* Prezentowany model polega na wprowadzaniu nowej religii w określony kontekst kulturowy, poprzez podejmowanie na szeroką skalę działań zgodnych z głoszonymi przez nią treściami. JLlmtJsi tego dżiałania~stają się następnie prźedmiótcmjHn^e^^^vśpartej analizą Biblii i tradycji religijnej, po to, aby w świetle tych refleksji podjąć kolejne działanie, jeszcze wyraźniej wywodzące się z takiego rozumienia Biblii.

Uprawianie tego typu akulturacji religii rozpoczyna się od praktyki, czyli podjęcia próby przyjrzenia., się konsekwencjom funkcjonowania- tej, religii w danyrr. kontekście kulturowym. Może to oznaczać w konsekwencji nic tylko wywołanie zmiany polegającej na radykalnej walce_przeciw nierówności społecznej (jak w krajach Trzeciego Świata), ale~~też walkę .przeciw "płytkóśa ~po-wierzchowności dominującej kultury^jej zdonajnowaniujyzez wartości matc-

1

Przykładem takich działań są prace misjonarzy, opisane [w:] A. Cejrowski, Łowcy chrztów, „Magazyn Rzeczpospolitej*’, 2001, 51, 284, 24-27.