religia a kultura6

5. RELIGIOZNAWCZE I PSYCHOLOGICZNE OPERA C]ONALIZAC)E PRZEDMIOTU BADAŃ PSYCHOLOGII RELIGII

Próbując podjąć psychologiczne analizy zjawiska religii, czy to w kontekście religioznawstwa, czy w kontekście psychologii, stajemy przed koniecznością jego precyzyjnego zdefiniowania i zoperacjonaiizowania, czyli przełożenia na językLzmiennycbJ<tóre powinny być przedmiotem badań. Jak pisze Mirosława Marody,

„Warunkiem zastosowania pojęcia teoretycznego w badaniach empirycznych jest wiedza o tym, w jaki sposób, w toku praktycznych operacji badawczych, odróżniać można zjawiska, które są desygnatami danego pojęcia od zjawisk, które pod jego zakres nie podpadają (...). Niezbędne jest ustalenie zbioru obserwowałnych objawów (wskaźników), pozwalających wnioskować o zachodzeniu zjawisk objętych (tym - dod. H.G-M) terminem” (Marody, 1976, s. 29).

Bardzo istotne dla prowadzonych analiz staje się więc zagadnienie wskaźników, które przyjmuje się w prowadzonych badaniach. Zatrzymamy się teraz przez chwilę nad tym zagadnieniem. Marody (1976) wskazuje, że między wskaźnikiem a zjawiskiem wskazywanym może zachodzić reakcja tożsamości. Przykładowo więc, jeśli w ramach jakiejś tradycji religijnej sposobem "wyrażania pobożności jest odmawianie określonej modlitwy 8 razy w ciągu dnia, to wówczas wskaźmkk£a.pflbożności staje się właśnie odmawianie tej modlitw)' z wymaganą częstotliwością. Jest to wskaźnik typu definicyjnego. Inaczej ma się sprawa ze wskaźnikami typu rzeczowego. Są to wskaźniki, których związek ze zjawiskiem wskazywanym zakłada zależność podlegającą bezpośrednio lub pośrednio empirycznej kontroli. Wskaźniki zjawisk obserwowalnych dotyczą faktów, da-jących się zweryfikować na drodze obserwacji. iNosząonc nazwę wskaźników empirycznych. Badania laboratoryjne nacPwfflywem uprawiania medytacji na osiąganie stanów relaksacji, prowadzone za pomocą zapisu EEG, dostarczają! wskaźników obserwowalnych - w postaci pojawiających się na wykresie ak-1 tywności elektrycznej mózgu - zmian rodzaju fal mózgowych w trakcie trwania, medytacji. Wystąpienie u osoby medytującej takiego zapisu fal mózgowych jest^: więc wskaźnikiem empirycznym stanu relaksacji w trakcie praktyk medytacyjnych.

'r.'\

cfaJ

’ •)

S

I