religia a kultura9

120 RELIGIA A KULTURA

łowi życia, nowym wyzwaniem i ważnym bodźcem stymilującym dalszy rozwój jednostki. Taki rodzaj konwersji jest wyraźnie dziąłiniem transgresyjoym. Człowiek podejmuje działania nowe, niekonwencjonalie, wykraczająę£-.p£Z<L ramy swojego dotychczasowego działania. Konwersję spstrzega jako bardziej zaawansowany etap własnego rozwoju. Jak się wydaje, co takiej percepcji zjawiska konwersji odwołują się apele nowych ruchów religijnych, kierowane do osób określanych potocznie^mianem „ludzi sukcesu”. W ipelach tych dominuje wskazywanie na związek nowych przekonań religijnych z jeszcze wyższym poziomem osiągnięć w rozwoju własnego potencjału. Osągnięcia te są uwarunkowane umiejętnościami dostarczanymi przez daną grupę religijną. Umiejętności te to przykładowo zdolność lepszej koncentracji, kuteczniejsze techniki relaksacyjne, poszerzenie zakresu uwagi czy poprawiena umiejętności uczenia się. Istotna jest też możliwość przeżycia kontaktu z rzecywistością nadnaturalną lub Bogiem.. Transgresja taka, jaką jest konwersja nligijna, niesie za "sobą niekiedy znaczny .poziom ryzyka osobistego. Przykładen mogą być oskarżenia formułowane pod adresem gwiazd filmu lub muzyki rozywkowej, ŻĆf w swoich' filmach lub muzyce propagują treści grup religijnych, których są członkami. Oskarżenia te zaowocowały przypadkami zakazu wysępów publicznych czy pokazów filmowych w niektórych miastach lub krajach.

Konwersją o typiei transgresji oparta jest bardzo wyrżnie na dążeniu do zre-alizow'ania obrazu vy!asnej osoby jako opartego na zaspikojeniu wlasnyciLaspi-pacji, uznaniu samego siebie za osobę znaczącą, eksporującą coraz to nowe obszary poznania, wychodzącą poza ustalone kulturowoschematy wyrazu własnej religijności.

Spojrzenie na konwersję przez pryzmat działań tnnsgresyjnych i działań ochronnych pozwala dostrzec dodatkowa uwarunkowana zjawisk konwersji do nowych ruchów religijnych.

Konwersja do nowych ruchów religijnych

Konwersja do nowych ruchów^ religijnych (NRR) jest lardzo często spostrzegana jako skutek „prania mózgu’’, czyli wymuszonej zmany przekonań. Za przyczynę tej zmiany uważa się wpływ specyficznych technik manipulacyjnych,

• takich jak deprywacja w zakresie snu, diety i kontaktóv społecznych. Uznaje się ⁴ też, że wobec danej jednostki stosuje się przemoc fizyzną oraz silną propagandę konwersyjną. Ten rodzaj konwersji, określanej też ako fałszywa konwersja^ jest związany z sytuacją vyymuszonego zawieszenia zlolności jednost}śLdft.S3r, modzielnego formułowania sądów i ocen.

Warto w tym miejscu wspomnieć o znacznych konrowersjach między badaczami odnośnie do tego, czy w wypadku włączania $ę młodych ludzi do grup religijnych mamy rzeczywiście do czynienia z próbam manipulowania ich zdolnością dokonywania wyboru i oceny sytuacji (Barkff, 1984). Przyjrzyjmy się argumentom formułowanym przez zwolenników biegmowo odmiennych poglą-

dów na naturę takich lecyzji. 'Zwolennicy Jtezy o poddaniu członków grup zabiegowi prania mózgu,bądź innym formom manipulowania świadomością opierają swoje twierdzeniana zdroworozsądkowym przekonaniu, że nie jest możliwe wyjaśnienie wjnty sposób zgody tych młodych ludzi, wywodzących się często ż"zamożnych odzin, na życie w tak złych warunkach materialnych i wykonywanie bez wynagrodzenia tak ciężkiej pracy fizycznej, jak ma to miejsce u osób włączający* się do tych grup.

[Zwolennicy poglądi o dobrowolnym charakterze/konwersji do nowych ru-chó^ religijnycFrakceitują raczej splot przyczyn sytuacyjnych i psychologicznych jako stymulujących w sposób istotny włączanie się do osób do nowych" grup religijnych;-Wśról przyczyn sytuacyjnych wymienia się poczucie samotno-, ści pod wpływem znabzienia się w obcym środowisku, np. w nowym mieście, oderwania od swojego środowiska w czasie wędrówki wakacyjnej, luźnych bądź nieistniejących kontaków z domem rodzinnym w trakcie uczęszczania do szkoły średniej lub nastudia wyższe. Przyczyny psychologiczne to wynikający z tego brak poczucia pzynależności, bezpieczeństwa i poczucie zagubienia.

Warto przez ćhwilęprzyjrżeć się genezie stosowania pojęcia „pranie mózgu” w odniesieniu do osób których poglądy w istotnych kwestiach udaje się całkowicie zmienić. Pojęcie to zostało wprowadzone do użytku przez dziennikarza Johna Huntera^racujcego dla Amerykańskiej Agencji Wywiadowczej. Twier-dzifónj żeudało mu sb zidentyfikować potężną technikę manipulacji umysłem, stosowaną z powodzeriem przez komunistów chińskich w stosunku do jeńców amerykańskich. Technka ta doprowadziła do masowego przyjmowania przez nich poglądów komunstycznych. Żołnierze ci dostali się do niewoli w trakcie wojny koreańskiej. W trakcie pobytu w koreańskich obozach jenieckich byli poddawani różnorodnyl formom nacisku, takim jak przemoc fizyczna, tortury, izolacja od innych współwięźniów, stałe zagrożenie śmiercią zawstydzanie, presja współwięźniów na zmianę poglądów. Wielu z nich¹ pod wpływem tych oddziaływań zadeklarcwało przyjęcie ideologii komunistycznej. Na podstawie tej deklaracji Hunter u:nał, że w stosunku do tych osób zastosowano niezwykle skuteczną technikę maiipulacji umysłem, wywołującą biegunową wręcz zmianę poglądów człowieka. J:go przekonanie nie znalazło jednak oparcia w wynikach analiz naukowych, pEeprowadzonych w świetle materiałów CIA (Hinkle i Wolff, 1956). Okazab się, że z 7 000 amerykańskich żołnierzy wziętych do niewoli w trakcie wojry koreańskiej i poddanych technikom „reformy umysłu” czy prania mózgu, okob 30% zmarło w wyniku stosowanej przemocy. Przeżyło 4500 osób. Spośród nici tylko 21 osób odmówiło repatriacji do USA, po ustaniu działań wojennych. Po pewnym czasie jeszcze 10 osób z tej grupy zdecydowało się powrócić do kraju. Tak więc ostatecznie spośród 4500 osób tylko 11 pozostało w Korei, odmawiijąc repatriacji i dokumentując tym samym, że w sposób trwały zmienili swoje otychczasowe przekonania odnośnie do ustroju komunistycznego z negatywnych na pozytywne. Pozostałe osoby odrzuciły deklarowane wcześniej wobec chńskich funkcjonariuszy obozów przekonania o wyższości systemu komunistyc:nego i chęci zerwania wszelkich kontaktów z kapitali-