religia a kultura9

180

RELIGIA A KULTURA

l

j przyjmowania dogmatów ani całkowitej identyczności własnych poglądów z poglądami Kościoła, ale obejmuje też próbę ich reinterpretacji i uporządkowania, zachowując też otwartość na nowe doświadczenia nabywane przez człowie-_L ka w ciągu życia.

Drugim z kryteriów dojrzałości religijności indywidualnej jest jej autono^ i miczna zdolność motywująca. Religijność nie służy więc zaspokajaniu różnych i~me3ojrzałych potrzeb i popędów, magicznemu manipulowaniu rzeczywistością, lecz wręcz przeciwnie - kienije nimi, jest od nich niezależna i wobec nich auto-nomiczna. Konsekwencją tego'jeśt T5na]ć~w niej fanatyzmu opartego ńa niedojrzałych emocjach, nie ma ona również charakteru obronnego, kompulsywnego, zachowując przez to zdolność przyjmowania nowych doświadczeń.

Trzecim z kryteriów dojrzałości religijności indywidualnej jest jej konsekwentna dyrektywność. Tym mianem Aliport określa stałość wymiaru skutkowego tej religijności w sferze moralnej. Religijność niedojrzała charakteryzuje się oddzieleniem norm moralnych od religii, tworząc tzw. syndrom religijności niedzielnej bądź prowokując krótkotrwale konflikty moralne. W religijności dojrzałej natomiast wpływ religii.na sfer^ moralności ma stały Lkonsekweiitny charakter.

! Czwarte kryterium dojrzałości w sferze religijnej to wszechstronny charakter | poczucia reJi^ijnego^Oznacza to, że potrafi ono u po rząd ko w acni e tylko wiedzę, i ale również emocje, wartości i dążenia do bycia kimś lepszym.

W tym aspekcie Aliport dokonuje rozróżnienia między funkcją, jaką spełnia poczucie religijne, a całkowite i szczere oddanie się innej niż religia sprawie. Przeprowadzone porównanie skłania Allporta do stwierdzenia, że wszelkie zainteresowania o wysoce idealistycznym charakterze mogą oddziaływać podob-nfeTntegrujaco iak religia. Ozieie się tak dlatego, że takie oddanie swojego życia w służbę jakiemilś”ważnemu celowi nadaje zrozumiałość i kierunek postępowaniu, wyznacza akceptowane prawa i olwwTązki, ma dużą sjłę^ńKrtywacyjną, daje zadowolenie f jesf w stanie objąć.te .wszystkie.as.pekt>Legzystencji, które mają dla jednostki prawdziwe znaczenie (Aliport, 1988, s. 155). Można więc stwierdzić, że funkcjonalnie religijność i całkowite oddanie ważnej sprawie są, zdaniem Allporta, niemal całkowicie ekwiwalentne. Natomiast pod względem zasięgu tylko dojrzała religijność może, według niego, zaspokoić potrzebę podejmowania centralnych zagadnień egzystencjalnych, co implikuje, że tylko ona może rzeczywiście porządkować ludzkie życie, a jednocześnie tolerancyjnie akceptować różnorodne inne przekonania.

Kolejne, piąte kryterium dojrzałej religijności to ieijntegralność,_tzn. zdolność do włączania w jej zasięg trudnych problemów częściowej determinacji ludzkiego postępowania, "ograniczoności"’ ludzkiego wyboru oraz istnienia .wświecie zła i niezasłużonego cierpienia. Tylko w dojrzałej religijności problemy te nie są zawieszane i odkładane do innych sfer rzeczywistości, ale ulegają, po przepracowaniu, włączeniu do systemu przekonań religijnych człowieka.

Ostatnie z allportowskich kryteriów religijności to jej heurystyczny charak-[ jer.JPflzwala na probabilistyczne przyjmowanie głoszonycH~^zek'ohań Tdziała^; ’ nie z pełnym zaangażowaniem w ich imię, bez całkowitej, pewności co do ich[^ prawdziwości.~tvłówiąclnnymi ~słowy, jest to religijność, której nie jest obce wątpienie, ale której to wątpienie nie niszczy, gdyż pozytywne skutki zaangażowania religijnego dominują nad poczuciem niepewności czy zwątpienia.

W polskiej literaturze przedmiotu próbę sformułowania kryteriów' dojrzałej • religijności podjął (Chlewiński J1982). Kryteria te dotyczą przekonań i wartości • religijnych. Zostały one pokrótce przedstawione w rozdziale szóstym. Przeko-. nania^echujące dojrzałą religijność, powinny być autentycznie akceptowane \ Toćlznaczać się otwartością na nowe doświadczenia, głębsże żrozumienie i au-i tentyczną realizację. Natomiast religijny system wartości powinien nie tylko być ! akceptowany, ale również wartości wchodzące w jego skład me mogą być in- \ strumentalne wobec celów pozareligijnych, gdyż wówczas nabierają charakteru • magicznego.

„Religia dojrzała nie może spełniać roli mechanizmu obronnego ani mechanizmu ucieczki, musi natomiast stanowić cel sam w sobie i występować jako wartość leżąca u podłoża motywacyjnego działania” (Chlewiński, 1982, s. 75).

Autor wyraźnie podkreśla zarówno niebezpieczeństwo wynikające z użycia religii przez osobowość neurotyczną, jak i możliwości ukształtowania przez religię zamkniętych, autorytarnych struktur osobowości owych:

„Istnieje niebezpieczeństwo, iż w przypadku osoj^vościji.eurntycznej religia może pełnić jedynie funkcje^rzystos.piYaikyfiże, a nie pełnić funkcji specyficznie własnych. Może nastąpić oderwanie «myślenia i wartościowania religijnego)) od autentycznych przekonań. Religia może np. tylko zapewnić poczucie bezpieczeństwa, bronić przed frustracją rozwijać marzycielstwo, redukować poczucie pseudowiny oraz lęk przed śmiercią W takiej postawie wobec religii może być obecny eskapizm, gdy jednostka rezygnuje z krytyczno-intelektualnej próby oceny własnych przekonań religijnych, a także, kiedy jednostka traktuje religię jako kompensację własnych niepowodzeń, odnosząc się do niej instrumentalnie, magicznie i alienacyjnie. Redukując stan napięcia w strukturze osobowości, religia może ją petryfikować, dogmaiyzować i blokować aktywność podmiotu” (Chlewiński, 1982, s. 75).

Jak więc widać, w obu wypadkach będziemy mieli do czynienia z religijnością niedojrzałą choć w każdym z tych przypadków inna będzie „etiologia” takiego stanu. Zwrócenie uwagi na tę możliwość to bardzo cenny wkład Chle-wińskiego w dyskusję o roli religijności w osobowości człowieka.