SAMV70

328 Z obserwacji

konstrukcja, kreacja, manipulacja? niektóre wiadomości sondażowe, tak jak muszka Drosophlla, żyją jeden dzień; inne żyją dłużej; tyle ile trwa poruszenie przez nie wywołane, a jeszcze inne żyją tak długo, jak długo trwa sytuacja społeczna, spór czy kampania, w której wyniki te są używane. Wszystkie znikąją w końcu z przestrzeni komunikacyjnej i spoczywają w rocznikach starych gazet i archiwach mediów elektronicznych. Czy znikąją nie pozostawiając żadnego śladu? Co z wyników sondaży opinii pubiicznąj pozostaje w umysłach publiczności, staje się częścią świadomości społecznej i przedmiotem kolejnych badań?

To są pytania tej pracy.

Sondaże dostarczają informacji, które bez nich by nie powstały — gdyby mogły powstać, kosztowne sondaże byłyby niepotrzebne. Trudno więc sądzić, żeby wiedza o sobie, którą dzisiejsze społeczeństwo uzyskuje z sondaży, była taka sama, jak wiedza, którą ludzie wytworzyliby sobie w fikcyjnym życiu społecznym bez sondaży.

0    wpływie sondaży na wiedzę społeczną, a zwłaszcza na samowiedzę społeczeństwa niewiele jednak wiadomo — wpływy te ani nie są dobrze znane, ani intensywnie badane, ani nawet odpowiednio skonceptualizówane¹.

W podjętej w tym szkicu próbie odpowiedzi na pytania o relacje między sondażami a opinią publiczną będą wykorzystane różne źródła, dane, obserwacje, lektury i inspiracje. Mad wszystkim górować będzie metafora sedymentacji. Sedymentacja to powolny proces osadzania się drobnych cząstek na dnie zbiornika. Metafora ta, wprowadzona do socjologii przez Alfreda Schutza, obrazuje procesy tworzenia się wiedzy

1    pamięci społecznej². Tutaj zostanie użyta do pokazania wpływu informacji sondażowych na wyobrażenia ludzi o ich własnym społeczeństwie i na formowanie się opinii publicznej. Co więc w wyobrażeniach rzeczywistości społecznej jest sondażowym osadem, sedy-mentem?

Sondażowa samowiedza społeczna

O tym. czym jest opinia publiczna, napisano wiele⁵. Widać niełatwo uzgodnić poglądy w tej sprawie, a to tym bardziej, że różne dyscypliny co innego w opinii publicznej uważają za najważniejsze. Trudno się jednak nie zgodzić, że opinia publiczna jako zjawisko społeczne, a nie tylko rozkład poglądów w populacji, powstaje wraz z wiedzą o innych i świadomością wspólnoty opinii indywidualnych. Tam gdzie ludzie nie wiedzą, co myślą inni, nie ma opinii publicznej, a tylko agregat, zbiór opinii indywiduów. Myśl tę dobitnie wyraził W. Philips Davison w kanonicznym haśle .Public opinion" w The Mew Ęn-cyclopaedia Britannica: „W ujęciu socjologicznym, nie może istnieć opinia publiczna bez komunikacji między członkami publiczności, którzy są zainteresowani daną kwestią. Wielka liczba osób może mieć całkiem podob-else to fellow-men. contemporarles, or predecessors' (Alfred Schiitz, Some structures of the Ufe-world, w: tenże, Collected Papers, t. 3: Studtes In Phenomenological Philosophy. Nijhoff, The Hague 1966, s. 123).

⁵ Po polsku ostatnio: Antoni Sułek. Soęjologla a badanie opinii publiczną] (1996), w: Sondaż polski. Przy garść rozpraw o badaniach ankietowych. Wydawnictwo IMS PAN. Warszawa 2001, s. 13-33; John R. Zaller, Definicje opinii publiczną], tłum. Jacek Zychowicz, w: Władza l społeczeństwo 2. Jerzy Szczupa-czyński (red.). Scholar. Warszawa 1999. s. 217-231; Sławomir Nowotny, .Opinia publiczna', w: Encyklopedia socjologii, t. 3. Oficyna Naukowa. Warszawa 2000, s. 15-22; Elisabeth Noelle--Neumann, Spirala milczenia. Opinia publiczna — nasza skóra społeczna, tłum. Jolanta Gilewicz, Zysk i S-ka, Poznań 2004. Z dawniejszych prac: Z. Gostkowski. Kształtowanie I badanie opinii publtcznęj w Stanach Zjednoczonych A.P.. .Kultura i Społeczeństwo" 1957, nr 1, s. 111-150.

1

   Wiele do myślenia na ten temat daje artykuł Marka Czyżewskiego Sondaże. Polityka, media, wiedza. Katalog wątpliwości, .Przegląd Socjologiczny" 2007, t. 46, nr 1, s. 39-S9.

2

   .The actual stock of knowledge is nothlng but the sedl-mentatton of all our experlences of former definlłions of pre-ulous sttuatlons, experlences whtch might refer to our own world In preutously actual, restorable. or obtalnable reach or