SAMV79

346 Z obserwacji

• Badanie reprezentacyjne i próba reprezentacyjna. Przekonanie, że na podstawie zbadania powiedzmy 1000 odpowiednio wybranych, a najlepiej wylosowanych osób można dowiedzieć się czegoś o kilkudziesięciomi-lionowym społeczeństwie i że jest to wiedza bardziej pewna niż wiedza oparta na uogólnianiu opinii nawet wielkich, lecz nielosowo dobranych zbiorowości, takich jak np. autorzy petyęji czy listów z wyrazami poparcia. Idea badania reprezentacyjnego upowszechniła się na tyle, że dziś nawet laicy krytykują niektóre sondaże za małą reprezentatywność, spowodowaną np. przez to, że nie we wszystkich segmentach społeczeństwa telefon w domu ma się równie często. Nie upowszechniła się ona jednak na tyle, żeby nikt nie przywiązywał wagi do wyników różnego rodząju sond ulicznych i telefonów do telewizji.

• Pomiar i procent, ilościowe ujęcie zjawisk społecznych. Zaawansowana kwantyfikacja zjawisk społecznych, a zwłaszcza sfery świadomości jest wynikiem długiego procesu historycznego²⁶. Pojawienie się w latach 1930. w Ameryce badań opinii i ich późniejszy rozwój znacznie przyspieszyły ten proces. Procenty i tabele, efektowne krzywe i wykresy stały się i są powszechnym sposobem poglądowego przedstawiania skondensowanej wiedzy o społeczeństwie i symbolem badań opinii pubiicz-nęj²⁷.

²⁶    Zob. Alain Desrosićres, The Polltlcs of Large Numbers. A history of Statlstlcal Reasonlng, tłum. Camille Naish, Harward Unlversity Press, Cambridge. MA 1998.

²⁷    Widać to na okładce pierwszej wydanej w Europie książki o nowoczesnych badaniach opinii publiczną], opublikowanej w Niemczech w 1940 (I) r. pracy doktorskiej Eiisabeth Hoel-le Amerlkantsche Massenbefragungen iiber Polttik und Presse (Verlag Morltz Diesterweg, Frankfurt/M.). Ha tle morza ludzi zebranych na Jakimś mityngu znajdąją się dwie tabelki z wyrażonymi w postaci piktogramów („ludzików") i procentów odpowiedziami na pytania z sondaży Oailupa: „Shouid we require a natlonal uote before the country could draft men to ftght ouerseas?" („yes" — 61%, „no" — 39%) i „Shaw we change neu-

•    Margines błędu, słynne „±3 proc.", maksymalny błąd statystyczny. Pojęcie to często pojawia się w wypowiedziach publicznych i na ogół rozumiane jest błędnie jako całkowity błąd sondażu. Mało kto zdaje sobie także sprawę, że jest to błąd maksymalny i że jego wielkość jest różna dla różnych wyników badania. Niemniej jednak pojęcie to ugruntowuje w świadomości społeczną] przekonanie, że z badaniem na próbie z wnioskowaniem związane jest ryzyko, że ryzyko to można zmierzyć i że, nąjogólniej, wyniki badań społecznych mają charakter tylko przybliżony.

•    Społeczna poprawność w odpowiedziach ankietowych, skłonność badanych do odpowiedzi zgodnych z normami społecznymi i klimatem kreowanym przez media. Po doświadczeniach wielu kampanii wyborczych wielu ludzi wie już, że czytając wyniki sondaży trzeba brać poprawkę na „wstyd sondażowy", że część badanych nie przyznaje się do sympatii wobec kandydatów, którzy mają „złą prasę", a raczej niechętną sobie telewizję, i szczerze wyraża swoje preferencje dopiero w akcie wyborczym. Nikt niestety nie wie, jak dużą tę poprawkę trzeba brać — to się okazuje dopiero po wyborach.

I Zmienność wyników pomiaru, widoczna zarówno w różnicach między wynikami szybko po sobie następujących sondaży, jak i w różnicach między równoczesnymi badaniami kilku ośrodków. Choć różnice pierwszego ro-dząju zwykle mieszczą się w granicach błędu statystycznego, a różnice drugiego rodzaju często wynikają z różnic w sformułowaniu pytań, to zdarząją się też trudne do wyjaśnienia skoki i różnice, które są dyskutowane w mediach, co umacnia przekonanie o zmienności wyników badań sondażowych.

i Zależność wyników od sformułowania pytań, wyrażona w powiedzeniu, .jakie pytanie, taka odpowiedź". Kryje się za nim, niestety, coś więcej niż tylko obserwacja związku między brzmieniem pytania a odpowiedzią

trallty law so war materlals can be sold to England and France In case of war?" („yes" — 57%, „no" - 43%).