Scan0033 2

kos &jD\    6

ca

morfologia — fleksja

Jednoznacznie formy wyrazów wyznaczane są jedynie przez końcówki -ach, -ami, -em, -om, -owie, -ów. Formy z nimi są łatwo rozpoznawalne, jeśli pominiemy krótkie serie takich rzeczowników jak dach, gach, piach, łach, wałach, (zajmach, gmach, stelmach, almanach, zapach, strach, szyldwach, odwach, szach czy też bom, dom, Radom, (astro)nom, łom, (prze)łom, grom, ogrom, chrom, skrom, prom, srom, tom, atom, anatom, pogrom (formy z -em nie wchodzą tu w rachubę poza dziś rzadkim tandem). Lecz ewentualne nieporozumienia w automacie szybko likwiduje słownik. Dorzucić można również pąkowie, pogłowie, wezgłowie, przysłowie, knowie, zdrowie, mrowie, sitowie, listowie oraz łów, nów, narów, ostrów, chów, o głów, (złoto) głów, (imie)słów, rów, z nazw miejscowych Kraków, Tarnów itd. Tej prostocie rozpoznania form przeciwstawia się znaczna złożoność sprawy znalezienia odpowiedniego wyrazu w słowniku. Przecież końcówki -ach, -ami, -om trzeba kolejno zamieniać na ich odpowiedniki w formie hasłowej i przeszukiwać słownik aż do skutku. Przy końcówce -em z poszukiwań można wyłączyć rzeczowniki żeńskie, przy końcówkach zaś -owie i -ów żeńskie i nijakie. (...)

ZBIEŻNOŚCI RZECZOWNIKOWYCH FORM DEKLINACYJNYCH

Rozpoznawanie form przypadków w deklinacji rzeczowników na podstawie końcówek jest utrudnione ze względu na zbieżność tych form.

Biernik jest równy mianownikowi w liczbie pojedynczej w obrębie nieżywotnych rzeczowników męskich oraz żeńskich zakończonych na spółgłoskę.

Zbieżność form mianownika, biernika i wołacza w liczbie pojedynczej występuje w rzeczownikach nijakich.

Zbieżność form dopełniacza i biernika liczby pojedynczej mamy w rzeczownikach męskich żywotnych.

Zbieżność form celownika i miejscownika liczby pojedynczej cechuje rzeczowniki żeńskie (oraz nijakie, jeżeli ich miejscownik kończy się na -u)

Zbieżność form miejscownika i wołacza mamy w rzeczownikach męskich (z wyjątkami omówionymi poprzednio).

Rzeczowniki żeńskie o tematach zakończonych na spółgłoskę miękką lub stwardniałą mają zbieżne formy dopełniacza, celownika i miejscownika liczby pojedynczej, do których dołączają się niekiedy dopełniacze liczby mnogiej, a w obrębie rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na spółgłoskę z reguły wołacze liczby pojedynczej i dopełniacze liczby mnogiej (a często i mianowniki łącznie i biernikiem i wołaczem).

^fr ₍    ' p -    I    /?fV

J. Tokarski, Fleksja polska, Deklinacja    147

Rzeczowniki nijakie mają formy dopełniacza liczby pojedynczej (na -a) zbieżne z formami mianownika, biernika i wołacza liczby mnogiej.

Rzeczowniki żeńskie twardotematowe mają formy dopełniacza liczby pojedynczej zbieżne z formami mianownika, biernika i wołacza liczby mnogiej.

Ogół rzeczowników, z wyjątkiem nazw mężczyzn, ma równe mianowniki, bierniki i wołacze w liczbie mnogiej. Natomiast nazwy mężczyzn mają w liczbie mnogiej biernik równy dopełniaczowi.

Tu w wyniku analizy fleksyjnej jest do otrzymania jedynie suma logiczna, np. albo dopełniacz, albo celownik, albo miejscownik itd. Dopiero interpretacja syntaktyczna jest w stanie wyeliminować zbędne składniki tej sumy, a i to nie zawsze. Niekiedy sprawę rozwiązuje przyimek poprzedzający dany rzeczownik, bo co innego jest ku czci niż o czci.. Równie dobrze może posłużyć rozróżnieniu form rzeczownika towarzyszący im przymiotnik, np. pięknej nocy i piękna nocy.

Jan Tokarski, Fleksja polska, Warszawa 1978, rozdz. II Deklinacja, s. 52-58, 84-85,98-102,114-116,132-135

ZASADNICZE TYPY BUDOWY FORM CZASOWNIKOWYCH

(...) W formach czasownikowych rozróżniamy następujące typy ich struktur:

a) Struktury fleksyjne, obejmujące głównie znamiona zgody, dotyczące takich kategorii gramatycznych, jak osoba i liczba (formy koniugacyjne w ścisłym znaczeniu) lub rodzaj, liczba i przypadek (formy deklinacyjne). Kategorie te są tu wyrażane za pomocą zrośniętych na stałe z całością wyrazu końcówek oraz uzależnionych od tych końcówek w ten czy inny sposób wymian głoskowych w obrębie samego tematu danych form.

W formach np.: wiozę, wieziesz cechą 1. osoby liczby pojedynczej jest nie tylko końcówka -ę, ale i twardość poprzedzającej tę końcówkę spółgłoski tematowej z oraz samogłoska rdzenna o, w odróżnieniu od miękkiej ź oraz e w innych formach. Podobnie 2. osobę liczby pojedynczej cechuje nie tylko zakończenie -esz, ale i miękkość poprzedzającej ją spółgłoski oraz samogłoska rdzenna e w odróżnieniu od twardej oraz o w formie poprzedniej.

Ponadto cechy formalne kategorii gramatycznych, bądź co bądź różnych, takich jak czas, osoba i liczba w formie wieziesz lub też rodzaj, liczba i przypadek w formie wiozących, nie dają się tu od siebie