Scan01

VI ARYSTOTELES: ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ

listyczne koncepcje Platona stanowiły' dla Arystotelesa nie tylko inspirację, ale również poważny problem. Musiał on przeciwstawić poglądom mistrza szereg swych własnych poglądów i myśli. Nie mógł jednak odrzucić całej nauki Platona, która stanowiła podstawę jego własnych teorii.

Gdy po śmierci Platona w 347 roku.p.n.e. kierownictwo Akademii przejął jego siostrzeniec Speuzyp. Arystoteles wyjechał razem z Ksenokratesem do Assos w Myzji, do swego przyjaciela Hermia-sa, u którego od pewnego czasu przebywali już dwaj inni uczniowie Platona: Erastos i Koryskos ze Skepsis. Szkoła w Assos, którą w ciągu trzyletniego pobytu w tej miejscowości kierował Arystoteles, może być uznana za ogniwo pośrednie między Akademią i późniejszym Liceum. Na zewnątrz występował jeszcze Arystoteles jako wierny uczeń Platona, chociaż w bardziej lub mniej ukrytej {■ polemice z jego poglądami tworzył już podstawy własnego systemu filozoficznego. Działalność szkoły filozoficznej w Assos została nagle przerwana przez ekspedycję karną Persów, którzy dostrzegli antyperską politykę swego lennika Hermiasa dążącego do utworzenia „państwa w państwie” przy poparciu króla macedońskiego Filipa. Hermiasa ukrzyżowano, a przerażony tymi wydarzeniami Arystoteles udał się razem z Teofrastem, swym najbardziej utalentowanym uczniem i przyjacielem, na jego rodzinną wyspę Lesbos do Mityleny zabierając ze sobą siostrzenicę i wychowankę Hermiasa imieniem Pythias, którą następnie poślubił. Trwający dwa lata pobyt w Mitylenie, gdzie Arystoteles kontynuował swą działalność nauczycielską, został wykorzystany przez obydwu uczonych m. in. na obserwacje i badania naukowe miejscowej fauny i flory. Stąd w roku 343 Arystoteles został powołany na wychowawcę i nauczyciela Aleksandra, jako następcy tronu królewskiego w Macedonii. Funkcję nauczyciela i wychowawcy królewicza pełnił Arystoteles najprawdopodobniej przez okres około trzech lat. On to zaszczepił młodemu Aleksandrowi umiłowanie kultury greckiej, podziw dla wielkiej literatury oraz zainteresowanie filozofią i naukami przyrodniczymi. Nauczanie królewicza stało się zapewne dla

jjr

RYS BIOGRAFICZNY

samego Arystotelesa okazją do podjęcia studiów nad „problemami homeryckimi”, w których wykazywał bezpodstawność zarzutów stawianych poezji Homera przez niektórych krytyków. Prawdopodobnie opracował on dla swego ucznia wydanie Iliady. Kilkuletni pobyt na dworze królewskim był niewątpliwie dla samego Arystotelesa doskonałą szkołą polityki praktycznej oraz inspiracją do podjęcia studiów historyczno-politycznych. Nie mamy jednak żadnych podstaw, by sądzić, że polityka, jaką prowadził następnie Aleksander, była wyrazem poglądów politycznych i wpływu nauczyciela. Podobnie jak Izokrates marzył być może Arystoteles o zjednoczeniu wszystkich Greków pod przywództwem króla macedońskiego i o wspólnej ich wyprawie przeciw Persom, tym bardziej że miał świeżo przed oczami męczeńską śmierć swego przyjaciela Hermiasa. Jego poglądy polityczne zamykały się raczej w obrębie greckiej polis i nie zdradzały tendencji imperialistycznych. Oparte były na przeświadczeniu o wyższości Hellenów nad barbarzyńcami, o czym świadcży zachowany fragment jego pisma: Aleksander, czyli o kolonizacji (Aleksandros e hyper apoikon), który zawiera radę, by „król był dla Hellenów przywódcą, dla barbarzyńców zaś władcą” i aby „pierwszych uważał za równych sobie przyjaciół, drugich zaś traktował jak zwierzęta lub rośliny”¹. Nic więc dziwnego, że stosunki między filozofem i władcą rozluźniły się, gdy Aleksander wbrew radom Arystotelesa postanowił traktować Persów na równi z ich zwycięzcami jako swoich poddanych, a zwłaszcza, gdy wzorując się na monarchii wschodniej zażądał dla siebie czci boskiej (328 p.n.e.). Dalsze ochłodzenie stosunków między Arystotelesem i Aleksandrem nastąpiło w związku ze sprawą Kallistenesa, siostrzeńca filozofa. Towarzyszył on jako uczony i historyk Aleksandrowi w jego wyprawie do Azji. Oskarżony bezpodstawnie o udział w spisku przeciw królowi, został na jego rozkaz stracony (ok. 327 r.). W tym czasie Arystoteles przebywał już od siedmiu lat {tj. od 335 r.) na powrót

1

Aristotelis' fragmenta selecta, ed. E. D. Ross, Oxford 1958², s. 63.