Scan04

XII    ARYSTOTELES: ŻYCIE I TWÓRCZOŚĆ

na pokrewne tematy, rozważań, które pochodzą z różnych okresów jego życia i w różnym czasie mogły być ujęte w całość. Stanowią one dzisiejszą Metafizykę, Fizykę, Politykę, Etykę itp., gdy tymczasem ich greckie tytuły, zgodnie z ich rzeczywistą zawartością, oznaczały tyle, co: zagadnienia metafizyczne, etyczne, polityczne itd. Wykłady te były odczytywane w Liceum wielokrotnie, zarówno przez samego ich autora, jak przez jego następców. Odczytywano przy tym nie cały zbiór, lecz tylko poszczególne rozprawy (methodoi) wchodzące w jego skład. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że Arystoteles prowadził wykłady przez około trzydzieści lat, łatwo zrozumieć, że musiał je w związku z ewolucją swych poglądów wielokrotnie przerabiać, uzupełniać i zmieniać. Pewne uzupełnienia mógł poza tym wprowadzić Teofrast, który wykładał w Liceum, kierując nim przez następne trzydzieści siedem lat po śmierci mistrza. Tak więc w samym charakterze szkolnych pism Arystotelesa oraz w ich genezie leży główna przyczyna wielu nie dających się rozwiązać sprzeczności, usterek redakcyjnych i wzajemnych cytat.

Niektóre ze wspomnianych powikłań mogą być poza tym wynikiem dość skomplikowanej historii losu pism Arystotelesa, o jakiej informują nas pisarze starożytni⁶. Arystoteles miał przekazać całą swóją[Fffiliotekg Teofrąstowi, który z kolei podarował ją niejakiemu Neleusowi ze~Skepsis w Troadzie. Ponieważ po śmierci Teofrasta Neieus nie został' wybrany kierownikiem Liceum, całą bibliotekę wraz z traktatami filozoficznymi Arystotelesa przewiózł do rodzinnej Skepsis. Spadkobiercy Neleusa, jak poświadczają Strabon i Plutarch⁷, z obawy przed zagrabieniem tych zbiorów przez władców pergameńskich, ukryli je w piwnicy. Dopiero po upływie około dwustu lat miał odkupić te zbiory, uszkodzone

⁶    Plutarch, Żywoty sławnych mężów (Vitae) {Sulla, rozdz. 26); Strabon, Geogrąfika (Geographika hypomnemata), XIII 54.

⁷    Ibidem.

przez wilgoć i robactwo, bogaty bibliofil ateński, Apellikon. Z jego polecenia zostały one przepisane, ^"usz^oclzenTa uzupełnione (często wadliwie). W 86 roku p.n.e. Sulla po zdobyciu Aten przywiózł do Rzymu jako łup wojenny również bibliotekę Apelli-kona. Opracowanie dzieł Arystotelesa powierzono wówczas gramatykowi Tyrąnnionowi. Krytycznego wydania tych dzieł miał jednak dokonać dopiero ok. 50 roku p.n.e. jego uczeń, Apdronikos z Rodos, dziesiąty z kolei po Arystotelesie kierownik szkoły perypatetyckiej. Andromkos skatalogował i uporządkował według poszczególnych dziedzin nauki pisma Arystotelesa, oddzielił autentyczne od nieautentycznych, ale przepisał jedne i drugie. Był też pierwszym ich komentatorem. Tekst, układ i podział poszczególnych pism Arystotelesa, ustalony przez Andronika, stał się podstawą wszystkich późniejszych wydań rękopiśmiennych w starożytności, na których opierają się pośrednio ich wydania nowożytne.

Według powyższego przekazu szkolne traktaty Arystotelesa, pozostając przez dwa stulecia w ukryciu, były niedostępne zarówno szkole perypatetyckiej, czym Strabon wyjaśnia jałowość jej studiów w tym okresie, jak również przedstawicielom innych szkół filozoficznych w starożytności. Natomiast według przekazu Atenajosa (retora z II w p.n.e.) traktaty filozoficzne Arystotelesa zakupił u Neleusa J^tolemeusz Filadelf, założyciel Biblioteki Aleksandryjskiej. Niewątpliwie Biblioteka ta posiadała w swych zbiorach znaczną część dzieł Arystotelesa. Mogły to być oczywiście ich kopie lub notatki robione przez jego słuchaczy. Tym niemniej, jeśli nawet wersja Atenajosa nie jest prawdziwa, nie można całkowicie wykluczyć znajomości dzieł Arystotelesa w szkole perypatetyckiej i stoickiej II i I wieku p.n.e. Ich wydanie przez Andronika i jego komentarze zapoczątkowały jednak nową fazę rozwoju myśli arystotelesowskiej. W ślady Andronika poszli bowiem inni pery-patetycy, wśród których największe zasługi w wyjaśnianiu pism naukowych założyciela szkoły położył na przełomie II i III wieku n.e. Aleksander z. Afrodizjas, zwany stąd drugim • Arystotelesem,, On pierwszy mocno podkreślał, że właściwa nauka Arystotelesa