Scan08

XX SĄDY KRYTYCZNOLITERACKIE

genesa Laertiosa na temat najstarszej formy krytyki literackiej.

W pełniejszym świetle ukazuje się ona dopiero wraz z wystąpię-niem Arystofanesa, który w swych komediach poczynił sporo uwag i wyraził wiele sugestywnych i mocnych sądów na temat twórczości wcześniejszych i współczesnych mu poetów, a w Żabach {Batrachoi) dał krytyczną ocenę twórczości Ajschylosa i Eurypidesa... '    "    ;    tybCt-s

-H'Najbogatszym źródłem przedarystotelesowskiej myśli teoretycz-/ nej w zakresie literatury są niewątpliwie dialogi Platona, a zwła- : szcza jego Państwo, Prawa, łon i Fajdros.    ^Ł .    ' *

— Przyjrzyjmy się więc tym źródłom nieco bliżej. Refleksje nąj starszych poetów greckich dotyczą przede wszystkim natury i funk-cji poezji. Dla Homera i Hezjoda talent poetycki jest darem Muz.

Ńie jest on jednak sprawą chwilowego natchnienia, lecz stałą......pre^fa

dyspozycją. Autor Odysei (22, 347) mówi, że bóstwo wszczepiło w serce poety różnorodne pieśni/ Hezjod opisuje nawet dość do- ,'f°y kładnie we wstępie Teogonii (Theogońia) symboliczny moment inspirującego spotkania z Muzami na Helikonie, gdzie miał otrzymać ,    |

od cór Pamięci dar poetyckiego tworzenia. Stawia się jednocześnięr jJj ' w roli poety-proroka dysponującego dzięki otrzymanej mocy „wie- '% dzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości”. Misję poety, a^źa-razem główną funkcję poezji widzi przede wszystkim w przekazywaniu ludziom boskiej wiedzy na temat „świętej historii wszechświata”, Ąyjedzy, która pozwala im zrozumieć sens ludzkiego życia i wzmacnia wiarę w istnienie obiektywnej sprawiedliwości opartej p na boskim porządku.iDlatego poezja przynosi zapomnienie trosk, łagodzi napięcia i konflikty., społeczne, rodzi radość w sercu słu- (j _/ chaczy. W związku z profetycznie pojętą funkcją poety i poezji teogonicznej w przeciwstawieniu do świeckiej podnosi Hezjod^ również problem prawdy i fałszu przekazu poetyckiego¹².

¹² Hezjod, Teogonia, 27 nn.

W poematach homeryckięh wymienia się natomiast wielokrotnie jąko^el poezji - przyjemność płynącą ze swoistego oczarowania słowem poetyckim^? Ta odmienna koncepcja funkcji poezji, wynikająca w głównej mierze z odmiennego charakteru twórczości wspomnianych poetów, stała się zalążkiem długotrwałego sporu

⁰    to, czy poezja ma uczyć właściwego postępowania, czy ma sprawiać przyjemność. W poematach hdmeryckich ocena wartości

1    roli poezji łączy się ściśle z jej heroicznym charakterem. Poezja jest traktowana jako jeden z ważnych elementów procesu heroi-zaffjL Ona potęguje i zapewnia sławę czynom bohaterów oraz stanowi gwarancję jej wiecznotrwałości. Wysoka z tego względu jest też ranga społeczna jpoety, którego zalicza się do grona tzw. (demiurgów^czyli ludzi pracujących na użytek publiczny.“TaHran7"~ ga poety jest wyrazem wiary _.w._jiego nadludzką mądrość i wiedzę, które są darem Muz. /Homerj chwaląc śpiewaka za to, że śpiewa o minionych dziejach w ten sposób, jak gdyby był ich I świadkiem, docenia wierność i prawdziwość przekazu poetyckiego, j Wierność jest też podstawą budzącej jego uznanie iluzyjńości sztuki. Zachwyca się mianowicie wyrzeźbionym na tarczy Achillesa obrazem zoranej ziemi, która, chociaż wyrzeźbiona w zlocie, wyglądała jak prawdziwa czarna rola (Iliada, 18 546 n.).

W tym też okresie możemy odnotować pierwsze próby formalnej oceny literackiej wartości dzieła podczas konkursów poetyckich, o jakich wspomina Hezjod i autorzy tzw. hymnów home-ryckich. Chociaż kryteria oceny nie były jeszcze wówczas sfor- \ mułowane, konkursy te wytyczyły jednak drogę coraz bardziej / świadomej krytyce literackiej.

(    W wieku VI obserwujemy narodziny długotrwałego sporu mię

dzy filozofią i poezją. Filozofowie, dążąc do racjonalnego wyjaśnienia początków wszechświata, podważali prawdziwość podań mitologicznych, które stanowiły przedmiot epiki homeryckiej. Przyjmując tezę, że wszechświat jest kosmosem opartym na prawie i.porządku, a nie teatrem arbitralnego zachowania się skłóconych bogów, potępili twórczość Homera, zwłaszcza za sposób przed-