Scan37

K

s

LXXVIII    ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS”

\, - l.'. nr {■ [;W‘CŁ 2    '    :

,___ V ■ ■ V■ '    •    .    '    .

¹ zane ze znaczeniem, jakie Arystoteles nadaje pojęciu mimesis, że s jest uwieńczeniem procesu mimetycznego i stąd -_..pjzyczyną celową / trągedirhMimesis rozumieją natomiast obaj uczeni — patrząc na to * pójęc ie^%~*pmiHu~~wi3źeńIa odbiorcy - jąkp^,pm£^~P-Q2.n#wSzy. Główną podstawę do takiego twierdzenia stanowi wzmianka Ary-w stotelesa w IV rozdziale Poetyki, dotycząca wyjaśnienia charak- j teru przyjemności;Jaka płynie z oglądania malowidła, czego ,

notabene~"ci......uczeni zdają się nie brać pod uwagę i tę samą t

funkcję poznawczą przypisują naśladowaniu poetyckiemu. Wiado- j mo przecież, że Arystoteles wyraźnie oddzielał sztuki katartyczne (muzykę, taniec i poezję) "od sztuk plastycznych, którym to dzia-

łanie nie przysługuje i których.....funkcja opiera się właśnie na kon- j

\ templaćji¹ Dalszym dowodem jest stwierdzenie Arystotelesa"’w IX rozdziale Poetyki, gdzie jest mowa o większej filozoflczności poezji niż historii, gdyż poezja przedstawia raczej „to, co ogólne [to hólon], historia natomiast to, co jednostkowe” (1451 6). Dla ścisłości należy zaznaczyć, że znów nie biorą pod uwagę wyjaśnienia Arystotelesa na temat jego rozumienia „tego, co ogólne”. Terminu teeo nie używa on tu bynajmniej na oznaczenie procesu poznawczego, lecz dla zaznaczenia, że przedstawiona działalność bohatera nie ma charakteru przypadkowego, lecz jest opartą na zasadzie prawdopodobieństwa i konieczności. Z takich, jak widzimy, dość kruchych przesłanek/wysnuwają oni wniosek, że mimesis '

- jest przede wszystkim procesem „poznawczym. Skoro więc celem ń tragedii według określenia Arystotelesa (XIV) „jest dostarczenie A przyjemności płynącej z litości i trwogi”, „tragedia musi zawierać i element pouczenia co do tych uczuć” — stwierdza GoldeńTDócfa-/ j^'następnieATe^jlóżnanie — w ujęciu Arystotelesa — polega na przechodzeniu od szczegółu do ogółu. „To. co ogólne”, wbrew definicji Stagiryty, rozumie więc Golden jako lego rodzaju właśnie proces poznawczy i twierdzi, że    —•

tragedia musi powodować proces uczenia się polegający na przechodzeniu j od szczegółu do ogółu w odniesieniu do sytuacji budzących litość i trwogę,

'J Ł

i _a prowadzący do wyjaśniającego wglądu lub wniosku, które my koja-i rżymy z procesem uczenia się. Taki zatem jest ostateczny cel tragedii | według tego, jak go określa Arystoteles poza formalną definicją tragedii

yo

znania ogólnego charakteru ludzkiej egzystencji i do zrozumienia, że bolesne, budzące litość i grozę zdarzenia znajdują w mej swoje uzasadnienie. Końcową frazę definicji proponuje więc przetłumaczyć: „przez właściwe przedstawienie zdarzeń budzących litość i trwogę uzyskuje rozumowe wyjaśnienie tego rodzaju zda

'Skoro zaś wynika z definicji, że proces mimetyczny znajduje¹ C swe uwieńczenie w lcatharsis, pojęcie to należy rozumieć jako „intelektualne wyjaśnienie” zdarzeń budzących litość i trwogę. ^Pmwacfzi^torjak ''wyjaśnia we wcześniejszym artykule⁵⁷, do po-³

rzeń

Konkluzja Goldena zbiega się więc w pewnym sensie z koncepcją Niczewa, choć obaj budują swe rozumowanie na bardzo /^•niepewnych i różnych przesłankach. Kitto natomiast, wychodząc zasadniczo z tych samych przesłanek, co Golden, w swej ostatecznej konkluzji zbliża się do wniosków Srivastavy i- Goldsteina. $ Według niego bowiem „katharsis występuje _wtedy, gdy mimesis , osiąga wyższą logiczną jedność i czystość zdarzeny’filź^mają one j w realnym życj.u”_v gdy bolesne zdarzenia, z którymi ma^naPBo j czynienia, „zostaną oczyszczone z tego, co przypadkowe i nie— znaczące”Nieco wcześniej stwierdza zaś: ..mimesis oczyszczaj surowy materiał, sam w sobie bolesny, przez nadanie mu cfiaraF- j teru uniwersalnego, a jwted^... możemy go już kontemplować 1 zj)rż5oemnością płynącą"z lepszego rozumienia rzeczy”. Końcową^' formułę'definicji tragedhnłtmras^ lliecó odmiennie niż Elsę i jego

⁵⁶    L. Golden, Mimesis and Catharsis..., s. 146.

⁵⁷    L. Golden, Catharsis..., s. 51 — 60.

⁵⁸    H. D. F. Kitto, op. cit., s. 146.