Scan38

LXXX ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS"

następcy, wyjaśniając, że pathemata toiauta\ to zdarzenia budzące litość i trwogę, paraińusa -“^Thiosr-się do procesu......mim etycz

nego i oznacza czynność polegającą ną odrzucęai.Ji takich zda-^^eńj ktofg    ^Toiauta, tzn. nie są takimi, które mogłyby

•j5wywÓł'‘ac" litość T trwogę. Nietrudno zauważyć, że funkcję.....oczy-

,'N^; szczającą przedstawionych zdarzeń, podobnie jak we wszystkich kNf omówionych interpretacjach „estetycznych”, spełnia tu sam proces., mimetyczny. ,0 ile jednak Elsę i jego zwolennicy, nie bacząc na tautologię, łączyli tę samą funkcję jednocześnie z pojęciem kdthar-v ' sis, Kitto, podobnie jak Golden, pojęcie to zarezerwował dla procesu, który dotyczy odbiorcy. Zgodnie z duchem wypowiedzi Arystotelesa w Poetyce i w pomijanej tu milczeniem Polityce należy im przyznać w tym punkcie całkowitą rację. Można jednak, wobec ich jednostronnego i nie liczącego się z innymi wypowiedziami Arystotelesa w Poetyce ujęcia, podważyć zbyt intelektuali-stycznc pojmowanie sprzężonego procesu mimetyczno-katartycz-anego.

Ą / Na zakończenie powyższego przeglądu warto odnotować jeszcze ;> , . jedną interesującą i nowatorską próbę wyjaśnienia problemu kathar-v.. tsis. Jej autorem jest belgijski uczony P. Somville⁵⁹. Na uwagę ■ ■Nk|zasługuje fakt, że udało mu się połączyć i znaleźć wspólną pła-Fjfszczyznę estetyczną użycia tego terminu przez Arystotelesa w de-^> ' jinicji tragedii oraz w Polityce. W obydwu przypadkach katar -tyczne działanie jest ściśle związane z procesem mimetycznym. Teksty te mogą się więc wzajemnie wspierać i uzupełniaćNSom-• ' ’ j ville zauważa, że mimesis muzyczna i poetycka jest dwuwmiaro-

v .\ix jć^va w odróżnieniu......o.<d_ mimesis.....sztuF"plaŚtycznych, w których

Fdziała wyłącznie jako obraz A może wywołać tylko w niewielkim j stopniu przeżycia uczuciowe. Ten drugi wymiar — uczuciowy — jest właśnie wymiarem kdtharsis i łączy się przede wszystkim z aspektem naśladującej niejako realne życie akcji, wyrażonej za

⁵⁹ P. Somville, Essai sur la Poetiąue d’Ar istotę, Paris 1975, s. 92- 96.

pośrednictwem języka i przedstawienia, co właśnie pozwala odbiorcy przekroczyć jednoznaczną reakcję przygnębienia lub oburzenia, jaką sytuacja tragiczna mogłaby w nim wywołać, gdyby nie była przepuszczona przez dystans fikcji mimetycznej. Somville z całą siłą podkreśla, podobnie jak jego amerykańscy poprzednicy, że „sensu i znaczenia procesu katartycznego nie da się «. zrozumieć i wyjaśnić bez odwołania się do procesu mimetycznego, który w ujęciu Arystotelesa jest podstawą określającą każdy przedmiot estetyczny”/ „Mimesis tragiczną — czytamy nieco wyżej — y kreująca akty życia i gwałtowności losu ludzkiego daje tragedii j te jnoc wywoływania wstrząsu tlczuciowego, Ictóry nazywa Ary- /

, stoteles mianem.....katharsis i który    .....za j

pośrednictwem fikcji tworzącej w nas dystans do przedstawionych j / zdarzeifl^zarazem integrującej nas ż^^mil zdarzeniami”⁰⁰. Inter-// ^: preta^aTaT*jak widzimy, zasługuje na uwagę z wielu względów. Jest ona przede wszystkim pierwszą udaną próbą połączenia obydwu tekstów, w których Arystoteles mówi o katartycznym dzią-._ laniu sztuki. Jak pamiętamy, wszystkie interpretacje tradycyjne szukały wyjaśnienia pojęcia katharsis poza kontekstem Poetyki ^ i przenosiły w sposób sztuczny inny wymiar tego pojęcia na ■ teorię poezji. Z drugiej strony — od wystąpienia Elsego — wszystkie współczesne hipotezy ignorowały świadectwa zewnętrzne, jeśli j nawet pochodziły one od samego Arystotelesa. Somville znałażf wyjście kompromisowe. Rozpatruje on dzięki temu (chociaż dowody na to można znaleźć i w sformułowaniach samej Poetyki) katharsis we właściwym dla niej wymiarze — uczuciowym. Takie rozumienie nie zmusza do zmiany w końcowej formule definicji abstrakcyjnych pojęć litości i trwogi na konkretne (zdarzenia budzące litość i trwogę). Za najbardziej interesującą i godną uwagi należy niewątpliwie uznać jego koncepcję dystansu odbiorcy do , świata zdarzeń przedstawionych w formie artystycznej, dystansu, ;

⁶⁰ Ibidem, s. 94.

6 — Arystoteles: Poetyka