ScanImage134

51

Rozdział 6: Bela Balazs jako przedstawiciel formatywnej teorii filmu

6.2. Możliwości ideologicznego oddziaływania kina

„Od ustawienia kamery, od ujęcia zależy, czy przedmioty wydadzą się nam nienawistne czy miłe, slraszne albo śmieszne. Zależnie od ujęcia obrazy filmu nabierają patosu lub czaru, zimnej rzeczywistości lub fantastycznej TO\\\‘A\\lyk\”⁸.

Ulubionym przykładem Balazsa na ideologiczne nacechowanie języka filmu jest odmienny sposób ustawiania kamery (perspektywy) w filmach, których tematem była fabryka. Z jednej strony przykładem był film Jorisa

Imm Philips- Radio    k\x\yk\    W

⁹ Oba cytaty: ibidem, s. 95.

mery miał demaskować prawdziwe oblicze mechanizmu wielkiego kapitału poprzez pokazywanie okrutnej natury ludożerczych maszyn, służących kapitalistom do wyzysku robotników: „Taśma montażowa i zatrudnieni przy niej ludzie mają tyle ekspresji, że widz, w obawie, iż robotnicy nie nadążą za biegnącą po taśmie lawiną części, wstrzymuje oddech”. Z drugiej zaś strony wygląd zakładów pracy i maszyn w filmach radzieckich jest całkowicie inny — pełno w nich otuchy i wręcz idyllicznej pogody: „Inne jest ustawienie kamery operatora, ponieważ robotnicy inaczej są nastawieni do tych maszyn, które nie są ich utrapieniem, lecz współtowarzyszem, pomagającym budować im własne życie”⁹.

W przytoczonym przykładzie dochodzi do głosu nastawienie światopoglądowe Balazsa, lecz w tym kontekście nie sposób pominąć faktu, iż on jako jeden z pierwszych badaczy zwracał uwagę na ideologiczny charakter kina. Jego zdaniem, rys ten wynika z przemysłowego charakteru produkcji filmowej. Filmy, ich powstawanie, uzależnione są od powszechnej akceptacji. By ją osiągnąć, muszą odzwierciedlać z jednej strony stosunek dysponentów „środków produkcji” do rzeczywistości, z drugiej zaś - nastawienie i zamiłowania publiczności. W ten sposób kino staje się dokumentem społecznego sposobu myślenia i odczuwania.

Pisząc JJwagi ideologiczne (w pracy Dach filmu), Balazs podejmuje także kwestię ideologicznych uwarunkowań kiczu filmowego, starając się wyjaśnić, dlaczego kicz w tak szerokim zakresie realizuje horyzont oczekiwań drobnomieszczańskiej publiczności. „«Romantyzowanie jest formą wypierania^ A więc kicz jest uromantyzowanym uczuciem. Uczucie zostało zepchnięte na peryferie dnia powszedniego, aby nie zakłócało normalnego