ScanImage135

52

Rozdział 6: Bela Balazs jako przedstawiciel formatywnej teorii filmu

biegu życia i toku interesów. Musi więc otrzymywać w sztuce jakiś uroczysty, świąteczny charakter i zacząć przemawiać innym językiem. [...] Podnosi się problem do poziomu czegoś niezwykłego, aby można było się od ¹⁰ Ibidem, s. 283. niego uwolnić. I tym właśnie jest kicz: uczuciem bez konsekwencji”¹⁰.

6.3. Pojęcie identyfikacji

Niewątpliwie oryginalność stanowiska Beli Balazsa tkwi w akcentowaniu perspektywy odbioru, w rozpatrywaniu walorów artystycznych kina w kontekście zachowań i nastawień publiczności. Rezultatem takiego podejścia jest nie tylko podjęcie wątku ideologicznego wymiaru kina, lecz także wprowadzenie do teorii filmu pojęcia identyfikacji. Zdaniem Balazsa, proces identyfikacji, będący mechanizmem zaangażowania psychicznego (szczególnie zaś emocjonalnego) widza w spektakl filmowy, wynika z posługiwania się technicznymi środkami wyrazu typowymi dla filmu. Ruch w kadrze, zmienne plany, punkty i kąty widzenia wywołują w⁷ widzu przeświadczenie, że znajduje się on wewnątrz oglądanej historii, że wręcz ogląda ją oczami bohaterów filmowych. Film jest bowiem zdolny stworzyć spójną przestrzeń, w której widz zostaje zakotwiczony, uzyskuje poczucie oglądania akcji z określonej perspektywy. Poprzez zmiany punktu widzenia możliwe jest zaś wprowadzenie oglądającego w punkt widzenia postaci, co — właśnie — inicjuje proces identyfikacji. Na pierwszym poziomie, za sprawą ruchomości kamery i techniki montażu, możliwa jest identyfikacja fizyczna — z pozycji aktora (postaci filmowej) patrzymy na świat przedstawiony w filmie. Drugi poziom procesu identyfikacji, nazywany przez Balazsa identyfikacją duchową, osiągany jest w momencie, gdy widz wczuwa się w stan psychicznym bohatera, czy wręcz się z nim utożsamia. „Podobnego utożsamienia nie spotyka się w żadnej innej sztuce i właśnie z punktu widzenia filozofii sztuki zjawisko to jest najbar-¹¹ Ibidem, s. 63. dziej specyficzne w filmie, i stanowi jego największą zaletę”¹¹.

Podobnie jak Rudolf Arnheim w rozprawie Film jako sztuka (1932), Bela Balazs poszukiwał specyfiki kina jako sztuki, przy czym poprzez tezę

0    filmie jako sztuce popularnej XX wieku starał się podważyć niechęć

1    uprzedzenia wysuwane wobec niego z perspektywy „klasycznej” estetyki. Stąd położony przez niego akcent na środki filmu pozwalające odróż-