ScanImage130

Rozdział 6

Bela Balazs jako przedstawiciel formatywnej teorii filmu

Herbert Bauer (1884—1949), znany pod pseudonimem poetyckim Bela Balazs, pisywał poezje, bajki, opowiadania, sztuki teatralne. Gdy w latach dwudziestych, po ukończeniu studiów, osiadł w Berlinie, swój czas dzielił między publicystykę, działalność polityczną, a także pisanie scenariuszy filmowych (między innymi do Opery za trzy grosze (1931) Pabsta i do Przygód dziesięciomarkowego banknotu (1926) Viertela). Po dojściu do władzy Hitlera wyemigrował do Związku Radzieckiego, gdzie do roku 1945 pracował w Moskiewskim Instytucie Filmowym jako wykładowca. Po zakończeniu wojny powrócił do Budapesztu i do śmierci był wykładowcą Wyższej Szkoły Artystycznej, nadal zajmując się scenariopisar-stwem.

Na jego dorobek teoretyczny składają się cztery prace: Człowiek widzialny (1924), gdzie zebrał i w syntetycznej formie przedstawił swoje doświadczenia krytyka filmowego, Duch filmu (1930), w której sformułował koncepcję sztuki filmowej, dostrzegając konflikt między sztuką filmu niemego a kinem dźwiękowym, oraz Sztukę filmową (1945) i Kulturę filmową (1948), w których rozwijał swoją koncepcję, pozostając jednak wierny założeniom estetycznym wypracowanym w odniesieniu jeszcze do kina niemego.

Jego poglądy na kino jako nową sztukę doskonale mieszczą się w tradycji tak zwanej formatywnej teorii filmu, stanowiąc wręcz jej modelowy przykład. Określenie „formatywna teoria filmu” wiąże się z zaproponowanym swego czasu przez Siegfrieda Kracauera rozróżnieniem w tradycji teorii filmu dwóch linii rozwojowych: teoria realistyczna rozpatrywała kino przede wszystkim w kategoriach naśladowania (reprodukowania) rzeczywistości, które zaspokaja potrzeby ludzkie, także estetyczne; Kra-cauer określał to mianem estetyki materiału. Z kolei dla przedstawicieli formatywnej teorii fi 1 m u (zajmujących się estetyką formy) kino