ScanImage107

Rozdział 2

Hugo Miinsterberg

W okresie gdy o teorii filmu w dzisiejszym rozumieniu tego słowa nie mogło być jeszcze mowy, a pierwsze przejawy zainteresowania kinem wyrażały się przede wszystkim w formie płomiennych manifestów i lirycznych wyznań osobistych, naukowa książka o filmie napisana przez wybitnego uczonego była wydarzeniem niezwykłym.

Napisał ją niemiecki profesor Hugo Miinsterberg (1863—1916), od lat osiadły w Stanach Zjednoczonych, tytułując: The photoplay i opatrując podtytułem A psychological study (polski tytuł: Dramat kinowy. Studium psychologiczne). Praca ta wyszła w Nowym Jorku w 1916 roku, ale przez lata pozostawała zapomniana. Dopiero ponowne wydanie w roku 1970 włączyło ją w światowy obieg i pozwoliło oddać sprawiedliwość niewątpliwemu pionierowi, autorowi pierwszej kompletnej teorii filmu, do pewnego stopnia wytrzymującej próbę czasu.

Z dzisiejszej perspektywy jest oczywiste, że książka Miinsterberga dalece wyprzedzała rozwój piśmiennictwa filmowego w pierwszych dekadach XX wieku. Wówczas nie pisano w ten sposób o filmie, a jego najwcześniejsze dojrzałe myślowo teorie to przede wszystkim teorie warsztatu filmowego. Miinsterberg był pierwszym z długiego szeregu outsiderów — filozofów, psychologów, lingwistów, teoretyków literatury, historyków sztuki - wypowiadających się na temat filmu w okresie, gdy profesjonalna myśl filmowa nie dojrzała jeszcze do przyjęcia ich koncepcji.

Miinsterberg napisał swoją książkę w czasach, gdy nie było ustalonej i powszechnie przyjętej terminologii w dziedzinie refleksji nad filmem. Nie funkcjonował nawet sam termin „film”. Pisano raczej o sztuce ruchomych obrazów (moving pictures) bądź — w odniesieniu do filmu fabularnego - o „dramacie kinowym” (the photoplay). Reżysera (późniejsze director) nazywa Miinsterberg producentem (producer), a zjawiska, które dopiero z czasem opatrzono odpowiednimi etykietami, oddaje opisowo. Miinsterberg studiował w Niemczech — medycynę i psychologię, uzyskując stopnie naukowe w obu tych dziedzinach. Nieobce mu były zaintereso-