scs31

I

Zanim przejdziemy do bliższej charakterystyki morfologicznej, fonetycznej oraz zagadnienia genezy trybu rozkazującego w języku scs. i ps., podamy schematyczny przegląd zakończeń form (przyrostków trybu wraz z końcówkami) w poszczególnych typach koniugacyjnych.

Zakończenia form imperatiwu

koniugacja	I, II	III	IV	V
sg. 1.		_		■
2.	-i	'-i	-i	(-zd)-b
3.	-i	'-i	-i	(-źd)-b
Pl. 1.	-f-rm	'-i-nti	-i-im	(-d)-i-rm
2. 3.	-/‘-te	'-i-te	-i-te	(-d)-i-te
du. 1.		'-i-vd	-i-vf.	{-d)-i-vi
2.	-c-ta	'-i-ta	-i-ta	(-d)-i-ta
3.	—	—	—	—

Według danych gramatyki porównawczej scs. i ps. impcrativus jest kontynuacją pic. trybu życzącego (tzw. optativus). Przyrostek -i—cecha tego trybu — dochodził do wygłosu tematu praes. na -o-, -no-, -io~, -i-. Powstałe w związku z tym w 2. i 3. sg. dyftongi -oj- (koniug. I i II), -iei- ^ -io i- (koniug. 111), -ii- (koniug. IV) dały w wyniku rnonoftongizacji wszędzie -i-, które po odpadnięciu wtórnej końcówki osobowej samo stało się końcówką. 1 lak, 1. sg. nes-i sC *nrso-i <. *ncso-i-s, dvigtt-i < ^ *dvigtw-i < *dvigno-i-s, zruti-i < *znaie-i ^ *znaio-i ^ *znaio-i-s, pros-i < *pro-si-i *prosi-i-s. W 3. sg. rozwój jest podobny, z tym że Zanika końcówka wtórna -I, por. nes-i ^ *neso-i ^ *neso-i-t itd.

W pl. i dn. koniugacji I i 11 dyftong -oj- przed końcówkami, które się zachowały, przeszedł w -Ć-, por. 1. pl. rics-ć-mr, < *neso-i-tm ^ *neso-i-mos, 2. pl. nes--e-te < *nc.w-i-fc itp. W koniug. III natomiast dyftong -o-j- po tematycznym -io-przcszcdl w por. I. pl. znaj-i-mi, ^ *znaie-i-vu> ^ *znaio-i-tm> 4 *znaio-i-mos, 2. pl. znat-i-tf < *ztutie-i-!e * znaio-i-te itp. W koniug. IV zaszło ściągnięcie dwóch por. 1. pl. prosi-im ^ * prosi-i-mi ^ *prosi-i-mos, 2. pl. prosi-te ^ *pro-si-i-ic itd.

Pamiętać należy, że jeśli przed przyrostkiem -i- lub -H- w impcratiwic znajdą się spółgłoski k, g, to wówczas przechodzą one w c, % || z — zgodnie z prawem pa-latalizacji II, por. 2. sg. nci, 2. pl. rbche itp. (zoh. szczegółowiej o tym § 12, c, 2). Trzeba dodać, że w języku scs. widoczna jest w formach impet, redukcja rdzennego e. w b, por. praes. ręką, peką itp., ale irnper. rt,ci, pbc.i itp.

'Przy czasowniki atematyczne (koniug. V), których rdzeń kończy się na -d-, tj .jad-, dad-, vdd~, mają imper. w 2. i 3. sg. zakończony na -źdb : jaźdb, dazdb, vSzdb\ według tego wzoru formę podobną ma czasownik koniug. IV vidhi : vizdb. Formy

)

powyższe próbuje się wyjaśnić w ten sposób, że do tematu rdzennego doszedł element sufiksalny -ib pochodzący z pie. -ii-, a ten z kolei może ze zredukowanego -ie-\ powstała w ten sposób grupa di dala w języku scs, zd, por. w poi. dz w formach imper. wiedz {powiedz), jedz

Czasownik byli, jesmb, jes'i tworzył imper. od tematu występującego w formach futurum będą, bądeJi 'będę’j odmieniającego się według tematu praes. koniugacji I (zob. § 39, a, c). Zgodnie z typem odmiany używane są formy imper.: 2. i 3. sg. bqdi, 1. pl. bądhtib, 2 pl. bąd£te, 1. du. b(id8v£, 2. du. bądita.

da nesątb 'niech niosą’, z tym zwrócić uwagę

W wypadku konieczności użycia trybu rozkazującego w 1. sg., 3. pl. i 3. du. tworzone były w języku scs. formy złożone (opisowe), por. da nesą 'niech niosę’, da tiesete 'niech niosą (oni dwaj, one dwie)’ itp. Warto w związku na parajlclne połączenia odnośnej formy indicatiwu z partykułą pust' w języku rosyjskim, niech w języku polskim i at' w języku czeskim. Partykuła da jest charakterystyczną cephą języków południowosłowiańskich; w języku rosyjskim można by tu przytoczyć odosobnioną konstrukcję z da, zapewne pochodzenia ccrkicwnoslowiańskic£o: da zdravstvujet 'niech żyje’.

W języku scs. formy opisowe z partykułą da trafiają się też w 3. sg. ubocznie . bądi iwl'a tvoja, svęti sę imę tvoje, pridi cisarbstuije tvoje obok da bqdelb vol'a tvoja, da svątiti> sę ttnę tvoje, da prideti c£sarbstvije tvoje itp., por. w języku polskim bądi wda twoja obok niech będzie wola twoja itp. W językach polskim i rosyjskim panującą się stała w 3. sg. forma opisowa iinperatiwu, podobnie jak w 3. pl

Ćwiczenie 4

1.    Tekst:

Mar. Mt.vt,943'(9)T AA CBATWTTł CA WM/^ BOAIA TBOłA, ^KO N AbNG A&WAb H&Mt H M-bl OTTDnoyWTAK. Bt NAIlACTb, NTj H';5A M CHAA M CAAB A

2.    Wybrać i obj zaimków.

Przykład: vy (zdanie 9) — N poza tym również in ize (zdanie 9) — N f. i n., wskazać na 2 towym.

H-bl B't> K

Bt

AKO OYFO MOAHT6 BTJ CA: OTbUG NAUJb, HJKG V€CH NA NGBGCbżCb, TB0te_:,(10)AA npHAeTt UtCApbCTBHtG 7B0t€, AA B AACTTj N€ EEC H H NA ?eMM. (11) JCWbBł NAUJb N ACTAB-blU A A TO AbNbi:b, (12) W CT^nON/CTH N AWb AAirW NA UJ A, kA KO M-b AA^WbNHKOMt. N AUJ H MT>, (13) H NG B^BGAN N ACb 0T4> NG npiH-A^NH^ kAKO T0Ok£ (GCJTj U/feC Ap b CT B U k€ T>l, AMHNb.

aśnić

zaimki występujące w tekście, podać znaczenie i formę

pl. zaimka 2. osoby; G pl. vasb, N sg. ty, G sg. tebe (podać ić przypadki).

^r sg. m. zaimka względnego; G sg. m. jegoze; podać także formy wiązek z zaimkiem tzw. anaforycznym jb (ji) — miękkotema-

59