66743 SDC10995

Zanim przejdziemy do bliższej charakterystyki morfologicznej, fonetycznej _{powyższe próbu}je się wyjaśnić w ten sposób, że do tematu rdzennego doszedł element oraz zagadnienia genezy trybu rozkazującego w języku scs. i ps., podamy schema- _9Ufiksalny ./* pochodzący z pie. -ii-, a ten z kolei może ze zredukowanego -je-; tyczny ^przegląd zdtończeń form (przyrostków trybu wraz z końcówkami) w po- powstała w ten sposób grupa di dała w języku scs. zd, por. w poi. dz w formach imper.

Izoiedz (powiedz), jedz.

Czasownik byti, jesmb, jesi tworzył imper. od tematu występującego w formach futurum budą, bądeśi 'będę’, odmieniającego się według tematu praca, koniugacji I (zob. § 39, a, e). Zgodnie z typem odmiany używane są formy imper.: 2. i 3. sg. bądi, 1, pl. bądimi, 2. pl. bądlte, 1. du. bądhii, 2. du. bądita.

W wypadku konieczności użycia trybu rozkazującego w 1. sg., 3. pl. i 3. du. tworzone były w języku scs. formy złożone (opisowe), por. da nesą 'niech niosę’, da nesątb 'niech niosą’, da nesete 'niech niosą (oni dwaj, one dwie)’ itp. Warto w związku z tym zwrócić uwagę na paralelne połączenia odnośnej formy indicatiwu z partykułą pust’ w języku rosyjskim, niech w języku polskim i at’ w języku czeskim. Partykuła da jest charakterystyczną cechą języków południowbsłowiańskich; w języku rosyjskim można by tu przytoczyć odosobnioną konstrukcję z da, zapewne pochodzenia cerkiewnosłowiańskiego: da zdravstvujet 'niech żyje’.

W języku scs. formy opisowe z partykułą da trafiają się też w 3. sg. obocznie do form prostych, por. bądi vol'a tvoja, svąti są imą tvoje, pridi clsanstoije tvoje obok da bądeti voTa tvoja, da svątiti są imą tvoje, da prideti c(sanstvije tuoje itp., por. w języku polskim bądź wola twoja obok niech bądzie wola twoja itp. W językach polskim i rosyjskim panującą się stała w 3. sg. forma opisowa imperatiwu, podobnie jak w 3. pl.,

szczególnych typach koniugacyjnych.

Zakończenia form imperatiwu

koniugacja	I, II	III	IV	V
sg. 1.		—.	—	—
2.	-I		•i	(-źd)-b
3.	-i		-i	(-źd)-b
pl. 1.	-i-m	'-i-m	-i-mi	(-d)-i-mi
2.	-i-te	'-i-te	-i-te	(-d)-i-te
3.	—	—	—	—
du. 1.	-i-vl	'-i-vi	-i-vi	(-d)-i-vl
2.	-i-ta	'-i-ta	-i-ta	(-d)-i-ta
3 L.				—

Według danych gramatyki porównawczej scs. i ps. imperativus jest kontynuacją pie. trybu życzącego (tzw. optativus). Przyrostek -i — cecha tego trybu — dochodził do wygłosu tematu praes. na -o-, -no-, -jo-, -i-. Powstałe w związku z tym w 2. i 3. sg. dyftongi -oj- (koniug. I i II), -iei- < -joi- (koniug. III), -tt-(koniug. IV) dały w wyniku monoftongizacji wszędzie -i-, które po odpadnięciu wtórnej końcówki osobowej samo stało się końcówką. I tak, 1. sg. nes-i < *neso-i < *neso-i-s, dvign-i < < *dvigno-i ^ *dvigno-i-s, znai-i < *znaie-i < *znaio-i < *znaio-i-s, pros-i < *pro-a-i < *prosi-i-s. W 3. sg. rozwój jest podobny, z tym że zanika końcówka wtórna -t, por. nes-i < *neso-i < *neso-i-t itd.

Ćwiczenie 4

1. Tekst:

Mar. Mt.V1.943-.(9)TAKO OU60 MOAHTe BU CA: 0Tb4€ HAUib,HJKC t€CH NA NeBGCbPTb,

3. sq_.    '

,, \ , ,    ■■■■■ 1 AACBATWTb CA KMA TBOIG, (10)AA (lpMAeTb UlCADbCTBHfc TBOI€, AA BMACTb

W pl. i du. koniugacji I i II dyftong -oj- przed końcówkami, które się zachowały, przeszedł w 1 por. 1. pl. nes-i-m,j % 'neso-i-m* $ •neso-t-mos, 2. pl. n«-^B0A^    ^%K0 1 ^H£BeC” | || §»§§    ^HAU)b NACTAB-bU] AAfO

-i-te < *mo-i-te itp. W koniug. III natomiast dyftong -o-j- po tematycznym -jo-AbNG AAWAb NAMŁ AbNbCb, (12) H OThnÓ^ĆTH NAMI AAtfbl NAUIA^ ł&KO przeszedł w -i-, por. 1. pl. znaj-i-m < *znaie-i-me < *znaio-i-mt < *znaio-i-mos,U MIM OTbnON/UITAlGWb AAUMbNHKOMb NAlll HMT>, (13) | N6    NACb

2. pl. znai-i-te < *znaie-i-te < *znaio-i-te itp. W koniug. IV zaszło ściągnięcie u^pACTb, NfcM^BABH Wbl OTl NenpHtA^NH, bo KO TBOl€ KCTb U.feCApbCTBWIC

H-i-mos, 2. pl. prosi-te <>_1JrUł. _u    ^    ii

dwóch -i-, por. 1. pl. prosi-m < *prosi-i-mt < *prosi si-i-te itd.

Pamiętać należy, że jeśli przed przyrostkiem -i- lub -l- w imperatiwie znajdą się spółgłoski k, g, to wówczas przechodzą one w c, 11| z — zgodnie z prawem pa-latalizacji II, por. 2. sg. rui, 2. pl. ruite itp. (zob. szczegółowiej o tym § 12, c, 2). Trzeba dodać, że w języku scs. widoczna jest w formach imper. redukcja rdzennego ist, por. praes. ręką, peką itp., ale imper. rui, pui itp.

Trzy czasowniki atcmatyczne (koniug. V), których rdzeń kończy się na -<f-, tj. jad-, dad-, vid-, mają imper. w 2. i 3. sg. zakończony na -idb : jaźdb, dażdb, vizdi\ według tego wzoru formę podobną ma czasownik koniug. IV viditi : viźdb. Formy

W CMAA H CA AB A BT> BlKUl, AMHNb.

2. Wybrać i objaśnić zaimki występujące w tekście, podać znaczenie i formę zaimków.

Przykład:

vy (zdanie 9) — N pl. zaimka 2. osoby; G pl. tiara, N sg. ty, G sg. tebe (podać poza tym również inne przypadki).

iie (zdanie 9) —■ N sg. m. zaimka względnego; G sg. m.jegoic, podać także formy f. i n., wskazać na związek z zaimkiem tzw. anaforycznym ji (ji) — miękkotema-towym.

58

59