str0056

ku, wzroku, słuchu) oraz mechanizmów koordynujących reakcje zwierzęcia na bodźce środowiska. U niższych kręgowców, jak ryby, gady i płazy, rdzeń kręgowy ma znaczną autonomię i jest siedliskiem złożonych mechanizmów sterujących lokomocją. U ssaków' coraz więcej funkcji rdzenia przejmują ośrodki mózgowe. Proces ten nazywamy encefalizacją. W rozdziale 6 dowiemy się, że żaba po usunięciu mózgu może poruszać się w' sposób niewiele odbiegający od normy, natomiast tak operowane ssaki zachowują jedynie proste odruchy i elementarne reakcje lokomocyjne.

U ryb mózgowie składa się z trzech części: tyłomózgowia, śród-mózgowia i przodomózgowia. Tyłomózgowie jest utworzone przez rdzeń przedłużony i móżdżek. Głównym składnikiem śródmózgowia są piaty wzrokowe (odpowiednik wzgórków czworaczych u ssaków), stanowiące zakończenie drogi wzrokowej⁵. W obrębie przodomózgowia rozróżniamy silnie rozwinięte węchomózgowie, niewielkie półkule mózgowe i między mózgowie. To ostatnie jest dobrze wykształcone, z uformowanym wzgórzem, nadwzgórzem i podwzgórzem (rys. 16C). Ryby odznaczają się zatem stosunkowo wysokim stopniem rozwoju struktur, które u ssaków' wchodzą w skład pnia mózgu, i podobnym jak u ssaków systemem nerwów czaszkowych. Szczególnie rozbudowane węchomózgowie świadczy o dużej roli bodźców węchowych jako źródła informacji o środowisku zewnętrznym u tych zwierząt.

Dalszy rozwój układu nerwowego dotyczy głównie kresomózgowia, przy czym u ptaków jąder podstawy, a przede wszystkim ciała prążkowanego, pokrytego cienką warstwą kory. Kora natomiast intensywnie rozwija się u ssaków i przeważa nad ośrodkami podkorowymi. U naczelnych, a przede wszystkim u człowieka, szczególnie powiększają się płaty czołowe, zwłaszcza ich część najbardziej wysunięta ku przodowi. Wraz z rozwojem kory postępuje doskonalenie się form zachowania, procesów uczenia się i czynności intelektualnych.

Rozwój osobniczy (ontogenetyczny) układu nerwowego

Zapłodnione jajo jest organizmem jednokomórkowym, jednak szybko ulega kolejnym podziałom, w wyniku których powstają dwie blaszki zarodkowe — ektoderma i entoderma, a później tworzy się trzecia blaszka - mezoderma. Z blaszek tych wytwarzają się przyszłe narządy. Układ nerwowy powstaje z ektodermy. Pierwszym etapem tego procesu jest powstanie zgrubienia, czyli płytki nerwowej, która uwypukla się tworząc rynienkę nerwową. Odbywa się to w trzecim tygodniu życia zarodka. W następnym tygodniu rynienka zamyka się tworząc cewkę nerwową.

s Jak dowiemy się w rozdziale 5. również u ssaków część impulsów z narządu wzroku dociera do wzgórków' czworaczych górnych (przednich). Obszar ten odgrywa ważną rolę w koordynacji wzrokowo-ruchowej. Natomiast percepcja informacji wzrokowej zależy u ssaków od okolicy wzrokowej kory mózgowej.

56