WSP J POLM72

G«nerj i ewolucje nowomowy

179

Język kampanii i język normalki można traktować jako dwa podstawowe podstyle w obrębie nowomowy, Obydwa dysponują wyraźnie ukształtowanymi konwencjami. Konwencjonalizacja nowomowy stanowi zjawisko o zasięgu ogólnym, posługuje się ona zawsze stereotypami, wyrażeniami rytualnymi, utartymi formami zwrotów do społeczeństwa. Konwencjonaliza-cja owa osiąga tym wyższy stopień zaawansowania (sv obydwu podstylach), im partia komunistyczna pewniej się czuje, im mocniej panuje nad życiem społecznym, a więc pełni to, co w tym języku nazywa się kierowniczą rolą, bez specjalnych oporów ze strony społeczeństwa. Nie jest przeto przypadkiem, że konwencjonalizacja nowomowy osiągnęła najwyższy stopień zaawansowania w- okresie stalinowskim, obejmowała bowiem nawet zrytuali-zowane wymyślania (by przypomnieć sławetne: zapluty karzeł reakcji i pies łańcuchowy imperializm u).

Geneza i ewolucje nowomowy

Dzieje nowomowy - kwestia niezwykle istotna - nie zostały jeszcze zbadane, a wiedza na ten temat jest wyrywkowa. Nawet jej geneza nie jest w pełni jasna. Nowomowa wywodzi się niewątpliwie z języka, jakim posługiwały się grupy lewicowe, ale- nie jest to jej jedyne źródło, wchłonęła bowiem elementy różne, np. w przypadku nowomowy rosyjskiej - elementy skrajnie prawicowej publicystyki carskiej. Nowomowa w Polsce w jakiejś mierze była towarem importowanym, jako język komunistycznej władzy została przeniesiona wraz z systemem sowieckim. Nie można jednak utrzymywać, że została wyłącznie narzucona przez obcą przemoc. Odwoływała się bowiem również do tradycji rodzimych i je dyskontowała. Gdyby stanowiła jedynie obce ciało, nie mogłaby odgrywać tej wielkiej roli, jaka przez dziesięciolecia władzy komunistycznej była jej udziałem.

Dla historii nowomowy sprawą najważniejszą nie jest jednak jej geneza. Problemem podstawowym są przemiany i ewolucje w jej funkcjonowaniu za rządów komunistycznych; jest to kwestia o ogromnym znaczeniu nie tylko dla tego języka, także - dla życia społecznego w ogólności. Sw-oje apogeum przeżyła nowomowa w okresie ścisłego stalinizmu, a pozycje, jakie zdobyła na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych, łączyły się z radykalną stalinizacją kraju, ogarniającą całokształt działalności społecznej. Nowomowa, która ujawniła się jako język w najwyższym stopniu ideologiczny, ogarniać miała wszystkie dziedziny kultur}'. Energicznie wkroczyła nie tylko do nauk humanistycznych (ówczesny marksizm był królestwem nowomowy w jej ortodoksyjnym stalinowskim ujęciu), ale nawet do nauk przyrodniczych. Oglądany z pewnego punktu widzenia realizm socjalistyczny