WSP J POLN254265

JĘZYK POLSKI W CZECHACH I NA SŁOWACJI

JANUSZ RIEGER

Na terenie Czech, a ściślej mówiąc Moraw, istnieje duży zwarty' obszar polski na Śląsku Cieszyńskim (Zaolzie). Ludność polska liczy tam ok. 80 000 osób (oficjalny spis z 1991 r. podaje liczbę ok. 50 000). W 1919 r., gdy rozpadła się monarchia austriacka, miejscowe przedstawicielstwa Polaków i Czechów ustaliły, że granica państwowa między Polską a Czechosłowacją będzie przebiegać zgodnie z granicą etniczno-językową. Takie rozstrzygnięcie problemu dałoby Polsce większość tych terenów (przypomnijmy, że część dzisiejszej Ostrawy' nazywała się Polską Ostrawą). Tymczasem najazd wojsk czeskich, odparty dopiero w okolicach Skoczowa, uniemożliwił takie rozwiązanie. Polska zajęta wówczas walkami na Wschodzie nie była w stanie wziąć w obronę ludności Zaolzia - w zdecydowanej większości polskiej zarówno pod względem języka, jak i świadomości narodowej. Dopiero w 1938 r. niezręcznym posunięciem odzyskano na krótko Zaolzie. Język polski - mimo polskich szkół, napisów, gazet, nawet audycji radiowych -nie miał tam dobrych warunków rozwoju, co związane było w okresie międzywojennym z wrogim stosunkiem do mniejszości narodowych, a po drugiej wojnie światowej - z ogólną polityką reżymów komunistycznych. Budowa przemysłowego centrum w Hawirzowie pomyślana była m.in. jako środek służący rozbiciu obszaru polskiego i jego czech izację. Język polski na Zaolziu nie różni się od polszczyzny, którą mówią mieszkańcy części ziemi cieszyńskiej znajdującej się na terenie Polski. Podobnie jak po polskiej stronie dialekt stanowi podstawową formę porozumiewania się. Sąsiedztwo gwar czeskich i sytuacja ogólna przyniosły znaczne wpływy czeszczyzny w zakresie słownictwa, np. kuckać‘kaszleć’, suknu ‘spódnica’, [rubla ‘trumna’ (odnotowujemy je też w gwarach cieszyńskich w Polsce). W ostatnich czasach częściowo równoważy je polskie radio i telewizja, ale wpływ języka ogólnopolskiego na gwarę jest tu słabszy. Mniej podatna na wpływy obce jest bardziej zwana, wyraźnie wydzielająca się górska część południowa okolic Jabłonkowa z wymową „jabłonkującą”, m.in. cziasto, dzisz zam. cia-